Cenny relikt zabudowy fabryki Ursus zabytkiem

środa, 30 października 2019 15:46

Podjąłem decyzję o wpisaniu do rejestru zabytków budynku frontowego hali warsztatów mechanicznych d. Zakładu Mechanicznego „Ursus” (obiekt nr 10), położonego w Warszawie w dzielnicy Ursus przy ul. Dyrekcyjnej (d. adres ul. Traktorzystów), z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe obiektu.

Budynek został wzniesiony w pierwszej fazie budowy Zakładu Mechanicznego „Ursus”. Obiekt stanowił jeden z najważniejszych elementów całego zespołu zabudowy fabrycznej. Hala wraz z budynkiem frontowym wzniesiona została przy wewnętrznej drodze zakładowej, a wejście do obiektu poprzedzała portiernia przy ul. Traktorzystów. Była to największa hala produkcyjna zakładów, a jej część frontowa z charakterystyczny wejściem, stanowiła w wizytówkę fabryki samochodów. Dokonana w latach 30. XX w. rozbudowa zmieniła gabaryty budynku, zachowano jednak jego modernistyczną stylistykę, a forma całości wpisywała się w charakter zabudowy fabryki „Ursus”. O trwałości pierwotnych rozwiązań stylistycznych świadczy fakt, że podczas rozbudowy wystrój elewacji powtórzony został bez zmian na I piętrze. Budynek posiada zatem istotne walory artystyczne, nie tylko jako jeden z ważniejszych komponentów architektonicznych całej fabryki, ale też jako wartościowy przykład modernistycznego budownictwa industrialnego lat 20. i 30. XX w. O indywidualnym wyrazie artystycznym budynku świadczy zaakcentowanie środkowej partii poprzez wprowadzenie schodkowego portalu i schodkowej attyki z oknem termalnym, zróżnicowanie szerokości i podziałów otworów okiennych, staranne opracowanie nisz okiennych, rozczłonkowanie płaszczyzny elewacji poprzez zastosowanie ceglanego detalu architektonicznego.

Budynek przedstawia również wysoką wartość historyczną, jako jedyna pozostałość najstarszego zakładu produkcyjnego d. Fabryki Samochodów „Ursus”, będącego w dwudziestoleciu międzywojennym jedną z ważniejszych fabryk zbrojeniowych w Polsce, a po 1945 r. najważniejszym producentem ciągników rolniczych. Obiekt wiąże się z działalnością Biura Architektonicznego warszawskich architektów Franciszka Lilpopa i Karola Jankowskiego oraz z postacią zasłużonego dla rozwoju fabryki i lokalnej społeczności Tadeusza Hennela. Zakłady samochodowe dały początek utworzonym po 1946 r. Zakładom Przemysłu Ciągnikowego „Ursus”, które miały istotne znaczenie dla rozwoju polskiej myśli technicznej. Co więcej, pracownicy zakładów, dzięki podejmowanych przez siebie akcjom protestacyjnym, odegrali istotną rolę w walce z systemem komunistycznym. Nie bez znaczenia jest fakt, że działalność fabryki samochodów „Ursus” miała istotny wpływ na rozwój dzielnicy, co znalazło odzwierciedlenie w jej nazwie.

Wartość naukowa budynku zawiera się w jego formie materialnej – użytych materiałach i technologii wykonania, która pozwoliła na połączenie nieistniejącej obecnie hali produkcyjnej z budynkiem administracyjnym. Istotnym nośnikiem wartości zabytkowych jest również opracowanie elewacji z użyciem charakterystycznej dla zabudowy przemysłowej cegły licowej, a także forma nadbudowy, która koresponduje z pierwotną formą architektoniczną budynku. Jest on pozostałością historycznej zabudowy Fabryki Samochodów „Ursus” i świadczy o etapach rozwoju fabryki i jej produkcji, ponadto stanowi źródło wiedzy na temat przemysłu samochodowego w Polsce.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków