Zespół budowlany dawnych Warszawskich Zakładów Mechanicznych wpisany do rejestru zabytków

środa, 20 listopada 2019 22:40

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego zespołu budowlanego dawnych Warszawskich Zakładów Mechanicznych (PZL-WZM), położonego przy ul. Czerniakowskiej 89/93 w Warszawie, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe.

Dawny zespół budowlany Warszawskich Zakładów Mechanicznych rozplanowany jest na prostokątnej działce zlokalizowanej w obrębie ulic Czerniakowska, Kaszubka, Czerska. Główny wjazd na posesję wraz z bramą i portiernią znajduje się w płd.-wsch. części działki od strony ul. Czerniakowskiej. Zespół rozplanowany jest na grzebieniowym planie z dłuższą elewacją wzdłuż ul. Kaszubskiej, czterema skrzydłami poprzecznymi i trzema otwartymi dziedzińcami od strony płd. Główny korpus uzupełniony jest parterową halą produkcyjną. W płd.-wsch. części działki znajduje się parterowa portiernia. Zespół poprzedzony jest od strony wschodniej obszernym terenem zagospodarowanym jako utwardzony podjazd i zieleń

Dawny zespół zabudowy Warszawskich Zakładów Mechanicznych zachował się w pierwotnej formie nadanej mu od schyłku lat 40. do poł. lat 60. XX w. Pomimo, iż cały projekt realizowany był na przestrzeni kilkunastu lat, oparty został na pierwotnej koncepcji projektowej autorstwa Stefana Zielińskiego i Witolda Stępnia opracowanej w 1948 r., zmodyfikowanej w niewielkim stopniu w latach późniejszych. Do 1953 r. wzniesione zostały główne elementy zespołu (hala żelbetowa oraz trzy skrzydła), do lat 60. wybudowane zostały pozostałe elementy stanowiące główny korpus całego zespołu, uzupełnione w okresie późniejszym o obiekty mniejszej skali (portiernia). Pomimo niewielkiego rozwarstwienia chronologicznego główne elementy zespołu posiadają konsekwentnie zachowaną skalę zabudowy, jednorodny kostium architektoniczny oraz czytelną surową stylistę charakterystyczną dla obiektów przemysłowych okresu powojennego.

Przedmiotowy zespół budowlany dokumentuje zamknięty epizod w budownictwie przemysłowym okresu powojennego, którego charakterystycznymi cechami były: wielopiętrowy układ wąskich długich hal produkcyjnych, zastosowanie dużych partii okien, wykończenie elewacji jednorodnym materiałem o walorach fakturowych, zastosowanie żelbetowej szkieletowej konstrukcji. Tego typu obiekty, wznoszone w dużej ilości w okresie powojennym w warunkach gospodarki socjalistycznej, w dobie transformacji ustrojowej traciły rację bytu, zarówno ze względu na lokalizację (zmiana charakteru dawnych dzielnic przemysłowych na mieszkalne), jak i charakter produkcji oraz warunki ekonomiczne. W następnych dziesięcioleciach wiele z nich ulegało przebudowie, bądź rozbiórce (zwłaszcza na terenie Mokotowa i Woli). Istnieje zatem realna potrzeba zachowania ostatnich reliktów zabudowy poprzemysłowej dokumentującej w tym zakresie myśl projektową i architektoniczną. Tym samym przedmiotowy zespół jest istotnym ogniwem linii rozwojowej stołecznego budownictwa przemysłowego o imponującej skali i indywidualnym wyrazie architektonicznym.

Zakłady przy ul. Czerniakowskiej poza walorem typologicznym posiadają samoistne wartości artystyczne, na które składają się: indywidualny plan oparty na grzebieniowym układzie, urozmaicony układ całej bryły wzbogacony o zewnętrzną parterową halę, przejazdy bramne i wewnętrzne dziedzińce, charakterystyczne wykończenie elewacji z rytmicznym układem indywidualnie zaprojektowanych otworów okiennych, zaakcentowanie klatek schodowych wielopodziałowymi oknami. Uzupełnieniem zabudowy jest harmonijnie zaprojektowane otoczenie obejmujące układ dróg wewnętrznych, dziedzińców i zieleni. Unikatowość zespołu polega też na jego kompleksowym rozplanowaniu w jednorodnej skali i stylistyce, z niewielkim zróżnicowaniem poszczególnych komponentów oraz dobrym stanie zachowania całej koncepcji przestrzennej.

Zachowana zabudowa fabryczna posiada walory historyczne jako dokument funkcjonowania jednego z największych zakładów mechanicznych na terenie Warszawy oraz kilku pokoleń jego pracowników i kadr zarządzających. Społeczna skala odziaływania Zakładów była na tyle duża, iż na jego potrzeby powołano m.in. placówkę oświatową i klub sportowy. Tym samym przedmiotowy zespół budowlany posiada walory historyczne nie tylko w kontekście zmian przestrzennych dzielnicy, ale też jej rozwoju społecznego i ekonomicznego w okresie PRL. Zespół jest też cennym dokumentem industrialnej przeszłości Mokotowa. Jednocześnie jest to relikt powojennych przekształceń przestrzennych i urbanistycznych dzielnicy oraz ważny dokument jej zróżnicowania funkcjonalnego. Obiekt posiada też istotny walor naukowy jako przedmiot badań budownictwa fabrycznego projektowanego i wznoszonego w warunkach gospodarki socjalistycznej. Duża ilość dostępnych archiwaliów w powiązaniu z zachowaną zabudową umożliwia badanie organizacji procesu budowlanego dużego zakładu produkcyjnego zrealizowanego w ramach sześcioletniego Państwowego Planu Inwestycyjnego, w oparciu o założenia gospodarki centralnie planowanej.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >