Pozostałości dawnego Dworca Terespolskiego wpisane do rejestru zabytków

poniedziałek, 24 lutego 2020 16:46

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego pozostałości dawnego Dworca Terespolskiego położonego w Warszawie przy ul. Kijowskiej 14A z uwagi na zachowane wartości historyczne i naukowe.

Budynek przy ul. Kijowskiej 14 A (wcześniej ul. Wołowa 44) stanowił pierwotnie końcowy fragment wydłużonego budynku dawnego Dworca Terespolskiego, stanowiącego jeden z najważniejszych obiektów kolei żelaznej Warszawsko-Terespolskiej. Obecnie jest niewielkim wolnostojącym obiektem założonym na planie zbliżonym do prostokąta.

Historia budynku sięga lat 60. XIX w. Po otrzymaniu koncesji rządowej Leopold Kronenberg powołał Towarzystwo Drogi Żelaznej Warszawsko-Terespolskiej (1864), która łączyła w pierwszym etapie warszawską Pragę z Siedlcami, a następnie z Terespolem i Brześciem, skąd możliwa była dalsza komunikacja w kierunku Moskwy. Wszystkie dworce na pierwszym odcinku trasy zostały wzniesione w latach 1866-1867, wg projektów Alfonsa Kropiwnickiego. Dworzec Terespolski (zwany także Brzeskim) stanowił najważniejszą i najbardziej reprezentacyjną realizację całej linii kolejowej. Kamień węgielny pod budowę dworca został uroczyście wmurowany 18 maja 1866 r., a trasę oddano do użytku w październiku 1866 r. W tym czasie oprócz budynku dworca wzniesiono również szereg budynków technicznych i gospodarczych, zakładów naprawczych taboru kolejowego, magazynów i budynków mieszkalnych dla pracowników kolei.

Dworzec został przebudowany w 1890 r. wg proj. W. Łuby. Obejmowała ona powiększenie sali pasażerskiej i doposażenie jej w dodatkowe zaplecze techniczne. W czasie I wojny światowej wycofujące się wojska rosyjskie dokonały zniszczeń infrastruktury kolejowej, w tym również warszawskich dworców kolejowych. Dworzec Terespolski został spalony, część ścian wysadzono w powietrze. Po 1918 r., wraz z odbudową budynku został on przemianowany na Dworzec Wschodni.

W 1939 r. budynek został poważnie uszkodzony w czasie niemieckiego bombardowania, pozostawał on jednak użytkowany jako stacja Banhhof Warschau Ost, stanowiąca część struktury niemieckiej kolei Ostbahn. W 1944 r., po nieudanych próbach opanowania budynku przez żołnierzy Powstania Warszawskiego dworzec został wysadzony w powietrze przez okupantów. Na skutek wybuchów budynek i przylegające do niego zabudowania został w kilku miejscach całkowicie zniszczone, zachowały się natomiast elewacja frontowa korpusu głównego (północna), osłabione partie ściany południowej i ścian bocznych, zniszczeniu uległ natomiast dach, większość stropów i wyposażenie. Po wojnie zdecydowano się na rozbiórkę pozostałości dworca pozostawiając niewielki fragment wschodniego ryzalitu. Wykorzystano wówczas ścianę frontową i trzy fragmenty ścian poprzecznych, uzupełniono brakujące fragmenty murów i przekryto budynek dachem płaskim. Obiekt pozbawiony został części dekoracji architektonicznych. W czasie okupacji lub zaraz po zakończeniu II wojny światowej pod budynkiem wybudowano schron przeciwlotniczy. Pod koniec l. 60. XX w. wykonano nowy układ torowy stacji Warszawa Wschodnia, nasyp kolejowy i wzniesiono nowy budynek dworca. Pozostałości dawnego dworca krótko pełniły funkcję siedziby orkiestry kolejowej, a w l. 70. XX w. rozlewni wód mineralnych Przedsiębiorstwa Wagonów Sypialnych „Wars”. W l. 90. XX w. budynek został wynajęty na punkt skupu surowców wtórnych, funkcję tę pełni do chwili obecnej./p>

Budynek przy ul. Kijowskiej 14 A posiada znaczną wartość historyczną jako pozostałość jednego z najważniejszych dworców kolejowych dziewiętnastowiecznej Warszawy, tym samym jest też cennym świadectwem rozwoju przestrzennego miasta oraz kolejnictwa na terenie Królestwa Polskiego, a przede wszystkim Drogi Żelaznej Kolei Warszawsko-Terespolskiej. Jednocześnie jest to jeden z nielicznych reliktów zabudowy kolejowej o dziewiętnastowiecznym rodowodzie w tej części miasta. Budowa dworca i uruchomienie linii kolejowej na wschód stanowiło ważne wydarzenie w życiu miasta, co znajduje odzwierciedlenie w ówczesnej prasie oraz ikonografii: złożenie kamienia węgielnego i prace budowlane udokumentował znany warszawski fotograf Maksymilian Fajans. Pozostałości dworca kolejowego wiążą się z ważnymi postaciami epoki – bankierem i finansistą baronem Leonem Kronenbergiem, architektem i jednym z budowniczych teatru Narodowego Alfonsem Kropiwnickim czy inż. Tadeuszem Chrzanowskim będącym m.in. kierownikiem budowy Mostu Kierbedzia. Nie bez znaczenia jest również fakt, iż dworzec ten stanowił ważny punkt strategiczny w czasie I i II wojny światowej, a jego zniszczenie w 1944 r. wiąże się z walkami prowadzonymi w czasie Powstania Warszawskiego. Wartość naukowa budynku wynika jego z warstwy materialnej, m.in. technologii wykonania, użytych materiałów budowlanych i ich opracowania, jak również rozwiązań technicznych i funkcjonalnych cechujących architekturę II połowy XIX w. Stanowi on również ważny przyczynek do badań kolejnictwa w Królestwie Polskim oraz architektury kolejowej. /p>

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków