Nowy wpis do rejestru zabytków – willa własna Jana Koszczyc Witkiewicza przy ul. Naruszewicza 20 w Warszawie

środa, 16 grudnia 2020 09:56

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budynku mieszkalnego wraz z terenem posesji, będącego dawniej willą własną architekta Jana Koszczyc Witkiewicza, wzniesioną w latach 1938-1939, ukończoną po 1945 r., położoną przy ul. A. Naruszewicza 20 w Warszawie, z uwagi na zachowane wartości historyczne, artystyczne i naukowe obiektu.

Pierwszymi właścicielami działki o dawnym numerze hipotecznym 9741, obecnie Naruszewicza 20, na początku lat 30. XX w. zostali Jan i Henryka Witkiewiczowie, którzy przeznaczyli ją pod zabudowę mieszkaniową. Budynek został zaprojektowany przez Jana Koszczyc Witkiewicza w 1938 r., jak dom wielorodzinny o 5 lokalach mieszkalnych, przeznaczony dla rodziny oraz krewnych architekta. Tego samego roku rozpoczęto budowę, którą przerwał wybuch II wojny światowej. Budynek w stanie surowym przetrwał do 1944 r., uległ uszkodzeniu w wyniku działań prowadzonych w czasie Powstania Warszawskiego. W 1946 r., na podstawie umowy pomiędzy właścicielami Janem Witkiewiczem i spadkobiercami Henryki Heleny Witkiewiczowej oraz Centralą Handlową Przemysłu Chemicznego, nieruchomość została oddana Centrali w zarząd i użytkowanie (część lokali) w zamian za „odbudowę i ukończenie” budynku i garażu. Lokale, z wyjątkiem zajmowanych przez właścicieli budynku, przeznaczone miały być na potrzeby pracowników Centrali. W 1947 r. przygotowany został projekt (plan) ukończenia i odbudowy budynku przy ul. Naruszewicza 20, aut. inż. Anny Słupskiej. Jak wynika z adnotacji oraz wpisów do dziennika budowlanego projekt i realizacja budowy na każdym etapie konsultowana była z Witkiewiczem. W projekcie z 1949 r. dokonano nieznacznych zmian polegających m.in. na rezygnacji z tarasu w przyziemiu, zmianie podziałów okiennych i wielkości okien na poddaszu od strony południowej i od strony zachodniej, zróżnicowaniu wysokości dachu. Ponadto zaprojektowany został garaż wraz ze ścianą parawanową łączącą go z budynkiem mieszkalnym. W 1960 r. opracowano projekt wstępny kolorystycznego opracowania elewacji, zgodnie z którym obramienia okienne i narożniki ścian oraz gzymsy kordonowe i wieńczące zostały zaakcentowane za pomocą cegły klinkierowej, elewacje zaś pomalowano na kolor jasnobeżowy. W latach 90. XX w willa została zwrócona prawowitym właścicielom.

Wartość historyczna budynku wiąże się przede wszystkim z sylwetką cieszącego się wysokim uznaniem architekta Jana Koszczyc Witkiewicza, który od 1925 r. mieszkał i tworzył w Warszawie, autora m.in. budynku Szkoły Głównej Handlowej. Obiekt, zaprojektowany jako własny dom rodzinny architekta, nosi cechy charakterystyczne dla projektów budynków mieszkaniowych autorstwa Witkiewicza, stanowi jednocześnie świadectwo dziejów tej części Mokotowa oraz koncepcji urbanistycznej przewidującej niską, jedno- lub wielorodzinną zabudowę z zielenią, a także rosnącego prestiżu tej części miasta. Historia budynku, jego koncepcji architektonicznych, budowy przerwanej przez działania wojenne oraz przeciągający się proces powojennej odbudowy doskonale odzwierciedla trudności w dziedzinie budownictwa mieszkaniowego w Warszawie po wojnie, a także trwałości rozwiązań architektonicznych rozpowszechnionych w dwudziestoleciu międzywojennym.

Dom własny wybitnego architekta Jana Koszczyc Witkiewicza jest ponadto cennym przykładem modernistycznego budynku wielorodzinnego, który wpisuje się w willową zabudowę wznoszoną pod koniec lat 30. XX w. między ul. Puławską a Al. Niepodległości. Proporcje i bryła budynku, pomimo wprowadzanych zmian na etapie koncepcyjnym oraz po 1945 r. zachowują oryginalny charakter, a kontrast pomiędzy statycznym w odbiorze opracowaniem elewacji północnej z rozbudowaną kompozycją elewacji południowej w dalszym ciągu pozostaje czytelny. Zaprojektowane w latach 60. XX w. opracowanie elewacji nawiązuje do pierwotnej koncepcji architekta z 1938 r. i wykorzystuje charakterystyczne dla projektów Witkiewicza zestawienia tynkowanych ścian i klinkieru. Zachowany w znacznym stopniu układ funkcjonalno-przestrzenny lokali mieszkalnych i klatki schodowej o minimalistycznym wystroju z zachowaną metalową balustradą i posadzką z lastriko, stanowią elementy pierwotnej koncepcji architektonicznej budynku, czytelnej na zachowanych projektach z lat 30. i 40. XX w. Bogata dokumentacja projektowa i budowlana budynku pozwala ponadto prześledzić proces stopniowego przekształcania jego formy architektonicznej i wystroju, w zależności od zmieniających się potrzeb, możliwości ekonomicznych oraz preferencji artystycznych użytkowników.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >