Kolejny „świdermajer” trafił do rejestru zabytków

czwartek, 17 grudnia 2020 13:04

Wpisałem do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego willę „Kazimierzówka”, wzniesioną na pocz. XX w., położoną przy ul. Trawiastej 16 w Warszawie, w dzielnicy Wawer, z uwagi na zachowane walory artystyczne, historyczne i naukowe obiektu. Postępowanie w przedmiotowej sprawie przeprowadzone zostało na wniosek właściciela obiektu.

Osiedle Anin powstało w wyniku parcelacji majątku rodziny Branickich. W 1909 r. rozparcelowano część terenu zwanego Aninem na cześć małżonki Branickiego, Anny z Potockich. Do 1914 r. na terenie Anina wytyczono 200 działek mieszkaniowych (letniskowych), w tym 8 przeznaczonych na park miejski. Dominowała zabudowa drewniana, willowa, najczęściej o jednej kondygnacji z poddaszem, z charakterystyczną bogatą dekoracją snycerską. W dwudziestoleciu międzywojennym Anin stał się jedną z popularniejszych miejscowości podmiejskich w sąsiedztwie Warszawy, szczególnie wśród inteligencji, artystów i wojskowych. Na terenie osiedla mieszkali m.in. Julian Tuwim, Konstanty Ildefons Gałczyński czy Jerzy Zaruba.

Nieruchomość przy ul. Trawiastej 16, (d. Al. Leśna 10, ul. Kościelna 5), d. nr hip. 33, została zakupiona w 1910 r. przez Edwarda Kleina. Usytuowaną w głębi posesji drewnianą willę wzniesiono przed 1914 r. (w 1910 r. lub w latach 1911-1912). Prawdopodobnie przed 1918 r. nieruchomość została zakupiona przez Kazimierza Sławińskiego, który nadał jej nazwę „Osada Kazimierzówka”. W czasie wojny polsko bolszewickiej w związku z bliskością frontu, w budynku mieściło się dowództwo I Pułku Szwoleżerów, kierowane przez płk. Gustawa Orlicz-Dreszera (do 1921). W 1935 r. willa została sprzedana Leonardowi i Stefanii Ruśkiewiczom, obecnie pozostaje w rękach prywatnych. Przed 1945 r. budynek został rozbudowany o parterową dobudówkę, po II wojnie światowej wzniesiono murowany aneks od strony północno wschodniej, a pierwotna duża działka została podzielona na mniejsze i zabudowana.

Budynek przy ul. Trawiastej 16 posiada istotne walory artystyczne jako indywidualnie zaprojektowane dzieło drewnianej architektury letniskowej wzniesione na początku XX w. Jest to ciekawy przykład połączenia stylistyki nadświdrzańskich willi o szalowanych elewacjach z zaakcentowanymi elementami konstrukcji, z architekturą zakopiańską, czytelną m.in. w dekoracji wysuniętych przed lico elewacji krokwi, wsporników (podpławnic), a szczególnie w dekoracji ganku, o charakterystycznym detalu z założonych na łuku belek (nawiązujących do zamkniętych łukiem otworów okien i drzwi, tzw. psów) i w opracowaniu balustrad.

Niewielkie ingerencje dokonywane wewnątrz budynku pozwoliły na zachowanie czytelnego układu funkcjonalno-przestrzennego oraz pierwotnej aranżacji i wystroju, którym są piece ceramiczne, sztukaterie, stolarka drzwiowa wraz z odrzwiami, klatka schodowa, podłoga z desek. O ile jednak zewnętrzna forma czerpie z architektury ludowej, o tyle wewnętrza budynku urządzono zgodnie z popularną jeszcze wówczas estetyką secesyjną. Pomimo zastosowania rozwiązań stylistycznych typowych dla zabudowy miejskiej z początku XX w., w przypadku przedmiotowego budynku stanowią one integralny element wystroju, a jednocześnie świadectwo ówczesnego gustu i oczekiwań odbiorców. Rozplanowanie przestrzeni stanowi ponadto konsekwencję letniskowego charakteru budynku, który pierwotnie przeznaczony był do czasowego korzystania.

Willa przy ul. Trawiastej 16 jest ponadto świadectwem rosnącej na początku XX w. popularności terenów uzdrowiskowych sąsiadujących od strony południowo-wschodniej z Warszawą, usytuowanych pomiędzy korytem Wisły a dawnymi borami mazowieckimi. Przedmiotowy budynek to jeden z pierwszych domów letniskowych wzniesionych na terenie osiedla mieszkaniowego Anin. Jego gabaryty, konstrukcja oraz forma architektoniczna odzwierciedlają uzdrowiskowy charakter osiedla oraz są pochodną ówczesnych ograniczeń budowlanych, narzucających gabaryty (jedna kondygnacja z poddaszem) oraz technologię (konstrukcja drewniana). Budynek jest jednocześnie jedną z niewielu istniejących do czasów współczesnych willi drewnianych z pierwszego etapu rozwoju osiedla Anin, o wysokim stopniu zachowania oryginalnej substancji budowlanej (w warstwie zewnętrznej oraz wewnątrz budynku). Ponadto dzieje budynku wiążą się z postacią mieszkającego w willi do 1921 r. płk. Gustawa Orlicz Dreszera i sztabu dowodzącego 1 Pułkiem Szwoleżerów w czasie wojny polsko-bolszewickiej, a historyczny walor podnoszą dodatkowo widoczne na południowej elewacji ślady pocisków.

Ze względu na oryginalność substancji zabytkowej oraz widoczne walory artystyczne i estetyczne budynek stał się scenografią licznych produkcji filmowych, m.in. w serialu „Białe tango” (1982), w filmach „Kronika Wypadków Miłosnych” Andrzeja Wajdy (1986) czy „Tulipany” Jacka Borcucha (2005).

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

< Poprzednia		Następna >