Nowy wpis do rejestru zabytków: historyczny układ urbanistyczny ulicy Kawęczyńskiej w Warszawie

piątek, 11 czerwca 2021 12:24

Postanowiłem wpisać do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego historyczny układ urbanistyczny ulicy Kawęczyńskiej w Warszawie, z uwagi na zachowane wartości zabytkowe obszaru. Postępowanie w sprawie przeprowadzone zostało w związku z wnioskiem organizacji społecznej - Praskiego Stowarzyszenia Mieszkańców „Michałów”.

Wartości zachowanego do dziś historyczny układ urbanistyczny ul. Kawęczyńskiej wyrażają się przede wszystkim poprzez zachowany przebieg ulicy, jej szerokości, charakterystycznych form zagospodarowania posesji oraz typowej dla okolicy skali zabudowy. Założenie urbanistyczne ul. Kawęczyńskiej jest ponadto przykładem historycznej tkanki miejskiej o zróżnicowanych i czytelnych nawarstwieniach. Obejmują one grupę budynków wzniesionych na przełomie XIX i XX w., głównie murowanych, o kilku kondygnacjach, tynkowanej elewacji, balustradach żeliwnych i kutych. Wyjątkowo cenna jest zachowana drewniana oficyna Edmunda Burkego. Budynki wznoszone w późniejszych latach to kamienice 4- i 5-kondygnacyjne, o zachowanym wystroju elewacji łączącym cechy wczesnego modernizmu ze skromną dekoracją architektoniczną, w niektórych przypadkach usuniętą po 1945 r. Istotnym elementem kształtującym przestrzeń urbanistyczną są budynki poprzemysłowe, o ceglanej elewacji, a także budynki i infrastruktura techniczna związana z obsługą zajezdni tramwajowej. Charakterystycznym elementem historycznego założenia ulicy jest bryła kościoła oraz dominująca nad zabudową dzwonnica Bazyliki Najświętszego Serca Jezusowego. Zachowane elementy wystroju elewacji, stolarki okiennej, detalu architektonicznego poszczególnych budynków są przykładem kultury materialnej Pragi i mają zasadniczy wpływ na odbiór wizualnego wyrazu założenia urbanistycznego ul. Kawęczyńskiej.
 

Niepodważalna jest wartość historyczna założenia urbanistycznego ul. Kawęczyńskiej, które w znaczmy stopniu zachowało czytelny układ nadany mu pod koniec XIX w. Charakter zabudowy i kolejne jej etapy wynikają z sąsiedztwa zakładów przemysłowych, m.in. Fabryki Drutu, Sztyftów i Gwoździ przy ul. Objazdowej 1, a także zajezdni tramwajowej na Pradze. Z ul. Kawęczyńską łączą się szczególnie postaci Marii i Michała Radziwiłłów, dzięki którym wzniesiona została Bazylika Najświętszego Serca Jezusowego wraz z zabudową dla osób w stanie duchownym oraz budynki przeznaczone dla organizacji zajmujących się pomocą społeczną. Działalność filantropijną Radziwiłłów upamiętnia nazwa „Michałów”, która zwyczajowo określa ten teren Pragi. Ulica od początku łączyła funkcje mieszkalne i przemysłowe, co znajduje kontynuację we współczesnym sposobie zagospodarowania i charakterze jej zabudowy. 

Wartość naukowa ww. założenia urbanistycznego wynika z jego warstwy materialnej – zróżnicowanych w obrębie tworzących układ urbanistyczny ulicy budynków w zakresie materiałów i technologii wykonania, układów funkcjonalno-przestrzennych i rozwiązań typologicznych, odmiennych dla kamienic czynszowych z końca XIX w. i początku XX w. oraz zabudowy przemysłowej. Założenie urbanistyczne ul. Kawęczyńskiej stanowi istotne źródło do badań nad dziejami tej części Pragi oraz zmianami w topografii Szmulowizny oraz jej podziałów hipotecznych, kolejnych faz zabudowy i przekształceń. Na terenie założenia możliwe jest odczytanie pierwotnej koncepcji zagospodarowania, a także roli jaką historycznie spełniała ul. Kawęczyńska, co znajduje odzwierciedlenie w nazwie ulicy oraz jej zachowanej zabudowie.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków