Budynek koszarowy przy ul. 11 Listopada 13 w Warszawie został wpisany do rejestru zabytków

piątek, 25 czerwca 2021 12:01

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego dawnego budynku koszarowego położonego przy ul. 11 Listopada 13 w Warszawie, z uwagi na walory dokumentacyjne, architektoniczne i naukowe obiektu. Postępowanie administracyjne przeprowadzone zostało w związku z wnioskiem organizacji społecznej – Towarzystwa Przyjaciół Pragi. 

Zespół budynków wojskowych, obejmujących m.in. budynek przy ul. 11 Listopada 13, został wzniesiony na potrzeby wojsk carskich stacjonujących po prawej stronie Wisły w latach 60. XIX w. po stłumieniu Powstania Styczniowego. Zabudowa koszarowa usytuowana była wzdłuż ul. 11 Listopada oraz pośrodku posesji, w rejonie ob. ul. Namysłowskiej. Część magazynowa znajdowała się przy północno-zachodniej granicy koszar. Przy budynkach murowanych wydzielono ścieżki, drogi wewnętrzne oraz zagospodarowane zieleńce. Przedmiotowy budynek został wzniesiony po 1897 r. Zgodnie z informacjami zawartymi we wniosku organizacji społecznej mieściły się w nim kancelaria pułku oraz mieszkania oficerskie. Do 1915 r. na obszarze tym znajdowały się koszary 2 Orenburskiego Pułku Kozaków oraz magazyny wojskowe, tworzące kompleks jedno- i dwukondygnacyjnych budynków murowanych i drewnianych. Budynki murowane otrzymały jednorodną, charakterystyczną dla rosyjskiej zabudowy wojskowej formę z kamiennym cokołem, ceglanymi elewacjami o bogatym detalu architektonicznym oraz dwuspadowym dachu. 

Po opuszczeniu Warszawy przez Rosjan koszary zajęte zostały najpierw przez wojska niemieckie, a po 1918 r. polskie – do 1939 r. na Pradze stacjonował 6 Pułk Piechoty Legii Akademickiej. Zabudowa, z wyjątkiem części magazynów usytuowanych przy bocznicy kolejowej, bez większych zniszczeń przetrwała działania wojenne. Jej częściowa rozbiórka nastąpiła po 1945 r. w związku z budową osiedla mieszkaniowego Praga II w latach 1952-1956 oraz kolejnej zabudowy mieszkaniowej, początkowo w północnej, następnie także w południowej części dawnych koszar wojskowych, gdzie znajdowała się zabudowa koszarowa oraz budynki reprezentacyjne. Część budynków wykorzystywana była przez wojsko do lat 80. XX w., od lat 90. XX w. tereny ulegały dalszej parcelacji i sprzedaży.

Budynek przy ul. 11 Listopada 13 znajduje się w kwartale ul. 11 Listopada, Ratuszowej, Namysłowskiej i drogi wewnętrznej. Jest on usytuowany kalenicowo bezpośrednio przy ulicy. Założony na rzucie zbliżonym do prostokąta budynek jest częściowo podpiwniczony, o dwóch kondygnacjach nadziemnych, z kamiennym cokołem, ceglanej, oblicowanej klinkierem elewacji oraz dwuspadowym dachu, o niskim kącie nachylenia, krytym blachą z oknami w formie tzw. wolego oka. Kominy są oblicowane współczesną cegłą klinkierową. Od strony ul. 11 Listopada znajduje się zabytkowy budynek dawnych koszar, od strony wschodniej wjazd, od strony północnej dawny zieleniec wykorzystywany obecnie jak miejsce postojowe samochodów oraz garaże (w północno-zachodnim narożniku). Przy wjeździe na posesję zachowały się pozostałości oryginalnej nawierzchni z cegły ceramicznej, od strony wschodniej wykonano nawierzchnię bitumiczną.

Budynek przy ul. 11 Listopada 13 posiada istotną wartość historyczną jako element zabudowy koszarowej dawnego zespołu koszar 2 Orenburskiego Pułku Kozaków, jednocześnie dokumentuje cechy rosyjskiej architektury wojskowej z lat 90. XIX w. na terenie dawnej guberni warszawskiej. Pomimo zastosowania rozpowszechnionych wówczas rozwiązań budowlanych (murowana konstrukcja o kamiennym cokole i ceglanym detalu) budynek otrzymał indywidualną oprawę architektoniczną. W stosunku do sąsiedniej zabudowy koszarowej, wpisanej do rejestru zabytków pod nr A-1554 z dn. 14.09.1993 r., budynek przy ul. 11 Listopada 13 wyróżnia się dużą dbałością o kompozycję oraz bogactwem ornamentyki, zastosowanej zarówno w elewacji frontowej jaki i od strony dziedzińca. Walory artystyczne nadano obiektowi poprzez wprowadzenie pilastrów, osadzenie otworów okiennych w płycinie z dekoracją podokienną, zastosowanie rozbudowanych fryzów, a także zaakcentowanie bramy wejściowej pseudoryzalitem o schodkowym szczycie. O zewnętrznej formie architektonicznej budynku zdecydował również jego układ funkcjonalno-przestrzenny z 3 klatkami schodowymi, których obecność zaakcentowano pseudoryzalitami o rozbudowanej ornamentacji szczególnie w ich górnych partiach.

Na uwagę zasługuje również wnętrze budynku, w którym pomimo wprowadzonych zmian wynikających z dostosowania go do funkcji mieszkalnych, zachowano historyczne pionowe ciągi komunikacyjne, granitowe stopnie, posadzkę z terakoty oraz przykłady drewnianej stolarki drzwiowej i parapetów okiennych. Doskonale zachowały się elementy konstrukcyjne – takie jak murowane stropy krzyżowe z szerokimi gurtami, stropy typu kleina i posadzki ceglane, co podnosi walor autentyzmu oraz wartość artystyczną budynku.

Niezwykle istotny jest walor historyczny budynku, który jest jednym z nielicznych zachowanych na terenie Pragi w tak dobrym stanie do dnia dzisiejszego przykładów rosyjskiej architektury wojskowej. Budynek do 1915 r. użytkowany był przez 2 Orenburski Pułk Kozaków, który odpowiedzialny był m.in. za patrolowanie ulic i miejsc użyteczności publicznych, a także rozpędzanie manifestacji patriotycznych. Budynek do 1939 r. związany był z wojskowością i użytkowany był przez 6 Pułk Piechoty Legii Akademickiej, a następnie pełnił funkcje mieszkalne. Pomimo zmiany sposobu użytkowania dawny budynek koszarowy w dalszym ciągu pozostaje czytelnym świadectwem historii wojskowości, oraz wpływu jaki obecność armii carskiej wywarła na tkankę miejską.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków