Kamienica parafii Ewangelicko-Augsburskiej przy ul. Kredytowej w Warszawie rejestrze zabytków

piątek, 17 grudnia 2021 13:12

Postanowiłem wpisać do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego kamienicę parafii Ewangelicko-Augsburskiej położoną przy ul. Kredytowej 4 w Warszawie wraz z terenem posesji, z uwagi na zachowane wartości artystyczne i historyczne nieruchomości. 

Posesja przy ul. Kredytowej 4 (d. hip. 1066 I) została zakupiona przez Gminę Ewangelicką w 1852 r. od Banku Polskiego. Rok później ukończono budowę Domu Starców i Kalek Ewangelickich proj. Ludwika Szmideckiego. W 1875 r. Kolegium Kościelne Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Warszawie podjęło decyzję o zabudowie narożnej części działki. W 1900 r. Kolegium zdecydowało się przenieść Dom Starców i Sierot, a istniejący budynek przebudować i rozbudować, wraz ze zmianą funkcji na dom dochodowy. 

Wstępne koncepcje budynku frontowego opracował architekt Paweł Hoser. Ostatecznie do realizacji budynku głównego i oficyny przyjęto jednak projekt autorstwa Henryka Gaya. W 1910 r. częściowo rozebrano budynek Domu Starców i Kalek Ewangelickich, wykorzystując zachowane mury w nowoprojektowanej kamienicy. W projekcie przewidziano także budowę tzw. „podwójnej” oficyny, składającej się z budynku poprzecznego i stycznych do niego od strony zachodniej dwóch oficyn bocznych. Prace budowlane prowadziło Towarzystwo Akcyjne Zakładów Przemysłowo-Budowlanych Franciszek Martens & Adolf Daab, środków dostarczała także cegielnia Kazimierza Granzowa. W kolejnych latach zabudowę działki zagęszczono wznosząc dom parafialny oraz budynek szkolny z oficyną (1912), nadbudowano także oficyny. W latach 20. XX w. zmodernizowano wnętrza oficyny poprzecznej (główną klatkę schodową, wystrój części lokali).

W dwudziestoleciu międzywojennym w kamienicy przy ul. Kredytowej 4 swoją siedzibę miały liczne instytucje i przedsiębiorstwa, m.in. Dyrekcja Gazowni Miejskiej, Zarząd Rady Głównej Opiekuńczej, Linguaphone Institute w Polsce S-ka z o. o., Związek Zawodowy „Przemysł Superfosfatowy”, Biuro Rolniczo-Techniczne inż. St. Nawakowskiego, S-ka firmowa Składy Elektrotechniczne Jerzy Hirszowski Inżynier, w piwnicach oficyny poprzecznej zlokalizowana została drukarnia. W czasie II wojny światowej budynek frontowy uległ uszkodzeniu – zniszczone zostały dachy i część stropów budynku, zachował się natomiast niemal kompletny wystrój elewacji frontowej (nieznaczne przemurowania dokonano w strefie parteru i pierwszego piętra (fot. Pęcherski 1946, archiwum MWKZ) oraz „podwójna oficyna”. Z względu na zniszczenia oraz nową koncepcję urbanistyczną rozebrano część historycznej zabudowy posesji hip. 1066 I wznosząc nowe budynki wzdłuż wschodniej granicy historycznej posesji. Zdecydowano się na zachowanie przedwojennego budynku frontowego i oficyny, wydzielając je z posesji historycznej. Obecnie oba budynki wraz z działką stanowią własność parafii Ewangelicko-Augsburskiej.

Kamienica parafii Ewangelicko-Augsburskiej położona przy ul. Kredytowej 4 w Warszawie to cenny przykład zabudowy mieszkalno-użytkowej zaprojektowanej przez wybitnego architekta Henryka Gaya, w oparciu o wcześniejszy projekt architekta Pawła Hosera. Opracowanie elewacji stanowi ciekawe i udane połączenie architektury o klasycznych proporcjach i historyzującej dekoracji z wpływami wczesnego modernizmu. Wewnątrz budynku frontowego zachowały się pozostałości pierwotnego wystroju świadczącego o wysokim standardzie budynku – dekoracyjne posadzki z płytek ceramicznych oraz marmurowa klatka schodowa.

Niezwykle istotny jest walor historyczny kamienicy, która powstała na miejscu Dom Starców i Sierot jako dom dochodowy, mający umożliwić utrzymanie ośrodków i kontynuowanie podejmowanych przez parafię Ewangelicko-Augsburską działań o charakterze opiekuńczym, dobroczynnym i edukacyjnym. Przedmiotowa kamienica wraz z oficynami oraz terenem stanowią jedyną pozostałość historycznego zagospodarowania d. działki hip. 1066 I, świadectwo przemyślanego programu użytkowego i systemu umożliwiającego prowadzenie przez warszawską gminę szeroko zakrojonej działalności charytatywnej i oświatowej. Jednocześnie budynek upamiętnia wybitnych architektów warszawskich związanych ze środowiskiem luterańskim wyznania augsburskiego – Henryka Gaya i Pawła Hosera, a także przedstawicieli elity intelektualnej zaangażowanych w działalność Komisji Budowlanej i realizację prowadzonej inwestycji, m.in. Kazimierza Ganzowa czy Towarzystwo Akcyjne Zakładów Przemysłowo-Budowlanych Franciszek Martens & Adolf Daab. Dzieje kamienicy łączą się również z działalnością ważnych instytucji i organizacji, m.in. Rady Głównej Opiekuńczej działającej w latach 1916-1920, Dyrekcji Gazowni Miejskiej, czy spółek prywatnych działających na polu edukacji, przemysłu i techniki.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków