Kolejny zabytek w Twierdzy Modlin

poniedziałek, 23 marca 2015 15:45

Ciąg aprowizacyjny Twierdzy Modlin (w skład którego wchodzi: elewator, młyn, skład mąki i kasz, oraz piekarnia), położony w Nowym Dworze Mazowieckim, został wpisany do rejestru zabytków.

Zlokalizowany jest w zachodniej części wewnętrznego obwodu obronnego cytadeli, w fosie zachodniego kleszcza i związanego z nim półbastionu. Składa się z czterech pochodzących z różnych czasów i niejednorodnych stylistycznie wyżej wymienionych obiektów. Tworzące funkcjonalną linię produkcyjną obiekty stanowiły jedno z rozwiązań służących zapewnieniu twierdzy samowystarczalności pod względem wyżywienia, w oparciu o półprodukty sprowadzane rzekami z terenów Cesarstwa Rosyjskiego. Przyjmuje się, że realizację całego zespołu ukończono na przełomie XIX i XX wieku. Forteczna piekarnia do I wojny światowej była jedynym wytwórcą pieczywa dla załogi twierdzy, zaś w czasie II wojny – jedyną czynną w Nowym Dworze Mazowieckim. Wypiek prowadzono do lat 90. XX wieku, jeszcze z wykorzystaniem oryginalnych urządzeń. Obecnie obiekty użytkowane są incydentalnie, głównie jako scenografie filmowe.

Elewator (najstarszy obiekt w zespole, wzniesiony w latach 30. XIX wieku) jest jedyną zachowaną działobitnią przy wewnętrznym obwodzie (oprócz działobitni Dehna). Budowla o unikalnym rozwiązaniu przestrzennym wynikającym z położenia na skraju skarpy, nosi cechy indywidualnego projektu, wyróżniając się na tle typowych planów innych dzieł obronnych.

Usytuowanie pozostałych obiektów zespołu w fosie, co osłabiło de facto walory obronne tego odcinka obwodu cytadeli, świadczy o ówczesnym zmniejszeniu militarnego znaczenia obwałowań. Jednocześnie trzeba podkreślić, że ciąg aprowizacyjny nie zatarł czytelności układu przestrzennego, ani nie wpłynął na system komunikacyjny twierdzy. Budynki zespołu zachowały się względnie dobrze; najważniejsze przekształcenia objęły likwidację muru dziedzińca i zastąpienie nasypu na elewatorze dachem. Usunięto też większość wyposażenia obiektów - pozostały jedynie cylindryczne piece i schody w budynku młyna oraz tory kolejki dostawczej w magazynie. Zwracają uwagę odmienne rozwiązania konstrukcji poszczególnych obiektów zależne od pełnionej funkcji i znaczenia (dla przykładu - sklepienia kolebkowe z nasypami zakładano na obiektach o istotnym znaczeniu militarnym). Choć budynki pełnić miały funkcję czysto użytkową, ich elewacje opracowano starannie, z dbałością o proporcje i detal. Ciąg aprowizacyjny posiada zatem wartość artystyczną, historyczną i naukową – przez co kwalifikuje się do wpisania do rejestru zabytków