Co łączy kanapkę Scooby’ego z archeologią?

poniedziałek, 16 czerwca 2014 13:46

Kolejne zajęcia dla dzieci poświęcone tematyce archeologicznej zostały tym razem przeprowadzone w Mińsku Mazowieckim.

Dnia 11 czerwca br. uczniowie klasy pierwszej i drugiej szkoły podstawowej przeszli krótkie szkolenie zapoznając się z podstawowymi pojęciami i zagadnieniami związanymi z archeologią. Dowiedzieli się jakimi narzędziami posługuje się w swojej pracy archeolog i jak należy zabezpieczyć zabytki po ich wydobyciu. Dowiedzieli się też, że podobnie jak kanapka Scooby’ego stanowisko archeologiczne składa się z warstw. Warstw ziemi, które powstawały na skutek aktywności człowieka w przeszłości ,i z których archeolog podejmuje zabytki o niej świadczące.

Po zjedzeniu własnoręcznie upieczonych podpłomyków młodzi adepci mieli okazję wykazać się nowo zdobytą wiedzą podczas praktyk terenowych. Uczniowie zostali podzieleni na 6 patroli a ich zadaniem było odszukać, oczyścić, zabezpieczyć i opisać zabytki pochodzące z odległych dziejów człowieka. Każdy patrol wyposażony był w kielnię, pędzelek, miarkę, torebki strunowe, metryczki i długopisy. Prowadzone prace archeologiczne okazały się w dużej mierze owocne. Wśród znalezisk znalazły się fragmenty ceramiki, wióry krzemienne i monety (przygotowane wcześniej przez prowadzącą). Po odpowiednim zabezpieczeniu i opisaniu wydobytych znalezisk dzieci przekazały je do „muzeum”, gdzie w zamian mogły uzyskać wskazówki dotyczące miejsca ukrycia skarbu. Misja zakończyła się (słodkim) sukcesem!

Potwierdzone archeologicznie korzenie Granicy (gm. Michałowice)

piątek, 30 maja 2014 12:36

W marcu tego roku, w miejscowości Granica (gm. Michałowice) na obszarze stanowiska archeologicznego zidentyfikowanego, jako teren osadnictwa z okresu halsztackiego, młodszego okresu rzymskiego i okresu wpływów rzymskich oraz okresu wczesnośredniowiecznego i średniowiecznego przeprowadzone zostały badania wykopaliskowe.

Stanowisko archeologiczne o którym mowa, zajmuje odcinek przykrawędny terasy nadzalewowej po wschodniej stronie rzeki Zimna Woda. Odkryto je podczas badań powierzchniowych przeprowadzonych przez Stefana Woydę w 1984 r. Już wtedy liczny materiał zabytkowy pozyskany podczas prospekcji pozwolił określić stanowisko, jako obszar działalności osadniczej tzw. kultury łużyckiej w okresie halsztackim, tzw. kultury przeworskiej w późnym okresie lateńskim i okresie wpływów rzymskich. Fragmenty ceramiki znalezione przez Woydę wykazały, że osadnictwo było kontynuowane na tym terenie również we wczesnym średniowieczu (XII-XIII w.) i w okresie średniowiecznym (XIV-XVII w.). Badania wykopaliskowe przeprowadzono częściowo już w latach 2004-2012 potwierdzając zakres stanowiska.

Badania archeologiczne, wyprzedzające działania inwestycyjne, przeprowadzone w marcu br. pod kierunkiem mgra Jacka Kaczanowskiego przyniosły wiele ciekawych informacji. Łącznie przebadano 13,15 ara (otworzono 6 wykopów), gdzie zlokalizowano 129 obiektów archeologicznych.

W wykopie nr 1 odkryto 31 obiektów archeologicznych. W jego środkowej części odsłonięto obiekt w formie wąskiej, czarnej linii biegnącej według osi SW-NE. Dalsze prace wykazały, że obiekt przechodzi przez całą badaną powierzchnię. Bezpośrednio przy nim w czterech miejscach zidentyfikowano również ślady po dołkach posłupowych, co pozwala sądzić, iż najprawdopodobniej był do ślad po dawnym ogrodzeniu. Na szczególną uwagę zasługują dwa obiekty zlokalizowane na południe od „ogrodzenia”, mianowicie palenisko, w którym odkryto kilkadziesiąt fragmentów ceramiki i przepalone kamienie oraz pozostałości po chacie, gdzie również obecne były liczne fragmenty naczyń oraz grudki polepy, tj. gliny stanowiącej podłogę domostw. Obiekty te stanowią część osady późnośredniowiecznej. Obiekty odkryte w południowej części wykopu są natomiast związane z osadą datowaną na epokę żelaza (ok. 700-400 r. p.n.e.), na co wskazuje ruchomy materiał zabytkowy. W wykopie nr 2 odsłonięto 23 obiekty archeologiczne, datowanych na epokę żelaza i okres późnośredniowieczny. Szczególnie interesujący był zespół dołków posłupowych w południowej części wykopu, w wypełniskach których znaleziono wiele fragmentów ceramiki i polepy. Pomiędzy dołkami archeolodzy odkryli obiekt o średnicy ok. 1 m i głębokości ok. 80 cm, którego eksploracja wykazała obecność kilkudziesięciu fragmentów naczyń kuchennych przypisywanych tzw. kulturze przeworskiej. W wykopie nr 3 odsłonięto obiekt o formie ciemnoszarej łamanej linii tworzącej prostokąt, wewnątrz którego zaobserwowano obecność nieregularnych zaciemnień powstałych najprawdopodobniej w wyniku działalności zwierząt. Jak twierdzi Pan Jacek Kaczanowski, możliwe, że był to ślad po dawnej zagrodzie dla zwierząt. W wykopie nr 4 odkryto 28 obiektów archeologicznych datowanych na epokę żelaza i okres późnośredniowieczny. O Ile w wykopie nr 6 nie zaobserwowano obecności nawarstwień kulturowych, obiektów archeologicznych ani luźnego materiału zabytkowego, to w wykopie nr 5 dokonano wspaniałego odkrycia. Oprócz 27 obiektów archeologicznych, południowo-wschodnim narożniku wykopu archeolodzy natknęli się na obiekt o długości 5 m. W trakcie eksploracji okazało się, że mieli do czynienia z ziemianką bądź półziemianką o głębokości ok. 80-90 cm. Na jej stropie zidentyfikowano warstwę pomarańczowej polepy, a w wypełnisku znaleziono dużą liczbę fragmentów ceramiki datowanej na okres funkcjonowania tzw. kultury przeworskiej (III w. p.n.e. – V w. n.e.).

Należy zauważyć, że w centralnej części badanego obszaru odkryte obiekty archeologiczne oraz luźny materiał zabytkowy pochodzą z okresu późnośredniowiecznego, w południowej części zaś obecne były obiekty datowane na epokę żelaza. W tej części odsłonięto m.in. wspomnianą ziemiankę wraz z towarzyszącymi dołkami posłupowymi, co pozwala sądzić, że zlokalizowano północny skraj osady hutniczej.

Wyjątkowe efekty badań archeologicznych w Otwocku Wielkim

środa, 16 kwietnia 2014 15:32

Podczas badań, prowadzonych w Otwocku Wielkim w 2013 i 2014 roku, archeolodzy natrafili na liczne i bogate w znaleziska pozostałości osadnictwa starożytnego.

Badania archeologiczne prowadzone od kilku sezonów na stanowisku w Otwocku Wielkim odsłoniły pozostałości tętniącej niegdyś życiem wielokulturowej osady datowanej na wczesną epokę żelaza (ok. 700-400 r. p.n.e.). Stanowisko w Otwocku Wielkim odkryto podczas badań powierzchniowych AZP (Archeologiczne Zdjęcie Polski) w 1988 roku i nie wyróżniałoby się niczym szczególnym spośród innych tego rodzaju stanowisk odkrytych na Mazowszu, gdyby nie prowadzone w ostatnich latach wykopaliska. Zawdzięczamy je głównie prywatnym inwestycjom, które były poprzedzone pracami archeologicznymi, kierowanymi przez mgr Urszulę Sieńkowską i mgr Magdę Woźniak. Badania U. Sieńkowskiej z maja 2013 roku skupiały się głównie we wschodniej części stanowiska, co było związane z inwestycją polegającą na budowie domów jednorodzinnych, natomiast M. Woźniak kierowała pracami na prywatnej działce państwa Strzeszewskich.

Wykopaliska pozwoliły ustalić, że mamy do czynienia z trzema jednostkami kulturowymi, określanymi mianem kultury łużyckiej, kultury grobów kloszowych i kultury przeworskiej, co pozawala wysnuć wniosek o ogromnej atrakcyjności osadniczej tego terenu dostrzeżonej już ok. 700 lat p.n.e. Stanowisko zajmuje skraj terenu nadzalewowego Wisły, a jego powierzchnia wynosi przypuszczalnie do ok. 5 ha, z czego rozpoznano do chwili obecnej ok. 2 ha. Ze względu na współczesne zabudowania nie udało się ustalić północnej i południowej granicy stanowiska.

Badania U. Sieńkowskiej dostarczyły najwięcej informacji nt. osadnictwa z okresu wpływów rzymskich, jednak ze względu na niewielką ilość obiektów powiązanych z zabytkami ruchomymi, ciężko jest wysnuwać dokładniejsze wnioski dotyczące charakteru tej części stanowiska.
Z kolei badaniach finansowanych przez Państwa Strzeszewskich sytuacja na wykopach rysowała się za każdym razem dużo bardziej obiecująco. Już po zdjęciu humusu ciężkim sprzętem mechanicznym, zarejestrowano ciemnobrunatną warstwę kulturową o miąższości ok. 35 cm, nasyconą ceramiką, bryłkami polepy, gdzieniegdzie połupanymi kamieniami i pojedynczymi zabytkami krzemiennymi, co oznaczało, że z całą pewnością natrafiono na intensywnie użytkowaną część osad starożytnych.

W trakcie 3 sezonów badań odkryto łącznie 154 obiekty o zróżnicowanej funkcji. Były to półziemianki – zagłębione w ziemi szałasy, piwniczka, paleniska, jamy gospodarcze, relikty dołków, w których osadzano słupy podtrzymujące drewniane konstrukcje budynków. Największe spośród jam obiekty o uchwyconej średnicy do 4 metrów i miąższości do ok. 80 cm, można interpretować jako pozostałości obiektów mieszkalnych, o bliżej nieokreślonej konstrukcji naziemnej.
Z reguły, oprócz fragmentów ceramiki, na stanowisku rejestrowano grudki polepy, czyli gliny użytej jako podłogi domostw lub uszczelnienie ich ścian, a także fragmenty kości zwierzęcych, które analizowane są obecnie przez dr Annę Gręzak z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Pozwoli to ustalić, czym dokładnie żywili się mieszkańcy tutejszych osad.
Do innych ciekawych zabytków ruchomych należą nieliczne narzędzia krzemienne, rozcieracze, osełka, przęśliki obciążające wrzeciona służące do przędzenia nici, a także kilka grudek żużla żelaznego, świadczących o umiejętności wytopu tego metalu z miejscowej rudy darniowej. Umiejętność wykonywania odlewów z brązu poświadczają odkryte w jednym z palenisk ułamki przepalonego tygla odlewniczego o zeszklonej na kolor czerwono-zielony powierzchni zewnętrznej i z zastygłymi drobinkami brązu na powierzchni wewnętrznej.
Do najciekawszych zabytków, wyróżniających to stanowisko spośród innych, należy jednak przede wszystkim tzw. misa z wiszącymi uchami, nakrywającą garnek o zaokrąglonym profilu. Jest to jedyny tego typu przedmiot, charakterystyczny dla ludności kultury przeworskiej, jaki znaleziono w jego oryginalnym kontekście. Obecnie jest on prezentowany szerszemu kręgowi badaczy podczas konferencji naukowych w Niemczech, gdzie nieodmiennie wzbudza ogromne zainteresowanie. Wszystkie zabytki po ich opracowaniu i być może publikacji, trafią do zbiorów Muzeum Ziemi Otwockiej, które ze względu na lokalizację jest najbliższe badanemu stanowisku. Dużą szansą na lepsze rozpoznanie tak bogatych osad z różnych epok zasiedlenia terenów obecnej gm. Karczew daje szybko rozwijająca się zabudowa jednorodzinna – nie da się ukryć, że obszar ten nadal pozostaje wyjątkowo atrakcyjny dla potencjalnych mieszkańców.


Rys. Magda Woźniak
Fot. Magda Woźniak
Opracowanie graficzne: A. Lipiec