Wyjątkowe efekty badań archeologicznych w Otwocku Wielkim

środa, 16 kwietnia 2014 15:32

Podczas badań, prowadzonych w Otwocku Wielkim w 2013 i 2014 roku, archeolodzy natrafili na liczne i bogate w znaleziska pozostałości osadnictwa starożytnego.

Badania archeologiczne prowadzone od kilku sezonów na stanowisku w Otwocku Wielkim odsłoniły pozostałości tętniącej niegdyś życiem wielokulturowej osady datowanej na wczesną epokę żelaza (ok. 700-400 r. p.n.e.). Stanowisko w Otwocku Wielkim odkryto podczas badań powierzchniowych AZP (Archeologiczne Zdjęcie Polski) w 1988 roku i nie wyróżniałoby się niczym szczególnym spośród innych tego rodzaju stanowisk odkrytych na Mazowszu, gdyby nie prowadzone w ostatnich latach wykopaliska. Zawdzięczamy je głównie prywatnym inwestycjom, które były poprzedzone pracami archeologicznymi, kierowanymi przez mgr Urszulę Sieńkowską i mgr Magdę Woźniak. Badania U. Sieńkowskiej z maja 2013 roku skupiały się głównie we wschodniej części stanowiska, co było związane z inwestycją polegającą na budowie domów jednorodzinnych, natomiast M. Woźniak kierowała pracami na prywatnej działce państwa Strzeszewskich.

Wykopaliska pozwoliły ustalić, że mamy do czynienia z trzema jednostkami kulturowymi, określanymi mianem kultury łużyckiej, kultury grobów kloszowych i kultury przeworskiej, co pozawala wysnuć wniosek o ogromnej atrakcyjności osadniczej tego terenu dostrzeżonej już ok. 700 lat p.n.e. Stanowisko zajmuje skraj terenu nadzalewowego Wisły, a jego powierzchnia wynosi przypuszczalnie do ok. 5 ha, z czego rozpoznano do chwili obecnej ok. 2 ha. Ze względu na współczesne zabudowania nie udało się ustalić północnej i południowej granicy stanowiska.

Badania U. Sieńkowskiej dostarczyły najwięcej informacji nt. osadnictwa z okresu wpływów rzymskich, jednak ze względu na niewielką ilość obiektów powiązanych z zabytkami ruchomymi, ciężko jest wysnuwać dokładniejsze wnioski dotyczące charakteru tej części stanowiska.
Z kolei badaniach finansowanych przez Państwa Strzeszewskich sytuacja na wykopach rysowała się za każdym razem dużo bardziej obiecująco. Już po zdjęciu humusu ciężkim sprzętem mechanicznym, zarejestrowano ciemnobrunatną warstwę kulturową o miąższości ok. 35 cm, nasyconą ceramiką, bryłkami polepy, gdzieniegdzie połupanymi kamieniami i pojedynczymi zabytkami krzemiennymi, co oznaczało, że z całą pewnością natrafiono na intensywnie użytkowaną część osad starożytnych.

W trakcie 3 sezonów badań odkryto łącznie 154 obiekty o zróżnicowanej funkcji. Były to półziemianki – zagłębione w ziemi szałasy, piwniczka, paleniska, jamy gospodarcze, relikty dołków, w których osadzano słupy podtrzymujące drewniane konstrukcje budynków. Największe spośród jam obiekty o uchwyconej średnicy do 4 metrów i miąższości do ok. 80 cm, można interpretować jako pozostałości obiektów mieszkalnych, o bliżej nieokreślonej konstrukcji naziemnej.
Z reguły, oprócz fragmentów ceramiki, na stanowisku rejestrowano grudki polepy, czyli gliny użytej jako podłogi domostw lub uszczelnienie ich ścian, a także fragmenty kości zwierzęcych, które analizowane są obecnie przez dr Annę Gręzak z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Pozwoli to ustalić, czym dokładnie żywili się mieszkańcy tutejszych osad.
Do innych ciekawych zabytków ruchomych należą nieliczne narzędzia krzemienne, rozcieracze, osełka, przęśliki obciążające wrzeciona służące do przędzenia nici, a także kilka grudek żużla żelaznego, świadczących o umiejętności wytopu tego metalu z miejscowej rudy darniowej. Umiejętność wykonywania odlewów z brązu poświadczają odkryte w jednym z palenisk ułamki przepalonego tygla odlewniczego o zeszklonej na kolor czerwono-zielony powierzchni zewnętrznej i z zastygłymi drobinkami brązu na powierzchni wewnętrznej.
Do najciekawszych zabytków, wyróżniających to stanowisko spośród innych, należy jednak przede wszystkim tzw. misa z wiszącymi uchami, nakrywającą garnek o zaokrąglonym profilu. Jest to jedyny tego typu przedmiot, charakterystyczny dla ludności kultury przeworskiej, jaki znaleziono w jego oryginalnym kontekście. Obecnie jest on prezentowany szerszemu kręgowi badaczy podczas konferencji naukowych w Niemczech, gdzie nieodmiennie wzbudza ogromne zainteresowanie. Wszystkie zabytki po ich opracowaniu i być może publikacji, trafią do zbiorów Muzeum Ziemi Otwockiej, które ze względu na lokalizację jest najbliższe badanemu stanowisku. Dużą szansą na lepsze rozpoznanie tak bogatych osad z różnych epok zasiedlenia terenów obecnej gm. Karczew daje szybko rozwijająca się zabudowa jednorodzinna – nie da się ukryć, że obszar ten nadal pozostaje wyjątkowo atrakcyjny dla potencjalnych mieszkańców.


Rys. Magda Woźniak
Fot. Magda Woźniak
Opracowanie graficzne: A. Lipiec

Cmentarzysko ciałopalne w Legionowie

poniedziałek, 24 marca 2014 16:22

W 2013 roku zakończono kolejny etap badań archeologicznych w Legionowie, gdzie w 2008 roku zostało zidentyfikowane stanowisko archeologiczne, datowane na młodszy okres przedrzymski oraz wczesny okres wpływów rzymskich. Prace były częściowo finansowane przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Dalsze badania będą kontynuowane w tym roku.

Na przełomie lipca i sierpnia 2008 roku na terenie Centrum Szkolenia Policji w Legionowie, gdzie mgr Wawrzyniec Orliński (Muzeum Historyczne w Legionowie) odkrył ślady cmentarzyska ciałopalnego łączonego z kulturą przeworską, zostały przeprowadzone archeologiczne badania sondażowe. Zadania podjęła się Pracownia Archeologii Ratowniczej Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków. Kierownikiem prac była Agnieszka Oniszczuk-Rakowska. Należy nadmienić, że badania te odbyły się na wniosek Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i były przez niego częściowo finansowane.

Badaniami objęto teren współczesnego poligonu, na którym (w związku z jego funkcją) widoczne są liczne ślady przesuwania ziemi za pomocą sprzętu ciężkiego, eksplozji oraz działalności detektorystów. Prace terenowe prowadzono dwutorowo. W miejscu, gdzie archeolodzy zaobserwowali na powierzchni ziemi obecność dwóch zniszczonych obiektów założono wykop sondażowy. Pozwoliło to na odkrycie pozostałości 4 jam grobowych. Równocześnie prowadzono prospekcję powierzchniową przy użyciu wykrywaczy metalu, co miało na celu określenie zasięgu stanowiska. W trakcie tego przedsięwzięcia archeolodzy zidentyfikowali 18 obiektów, które przewidziano do późniejszych badań przedinwestycyjnych.

Podczas badań sondażowych odkryto i wyeksplorowano 9 grobów ciałopalnych, z których większość była zniszczona przez wkopy rabunkowe lub współczesne użytkowanie tego terenu. Materiał zabytkowy pochodzący z badań jest charakterystyczny dla kultury przeworskiej i pozwala na datowanie stanowiska na młodszy okres przedrzymski oraz wczesny okres wpływów rzymskich. Wśród znalezisk znalazły się kości, ceramika, 1 przęślik, 2 krzemienie oraz liczne fragmenty przedmiotów metalowych, w tym pogięty rytualnie miecz, 7 fibul i okucie rogu do picia. Zabytki zostały przekazane do Muzeum Historycznego w Legionowie.

Badania archeologiczne na tym stanowisku kontynuowano w latach 2009-2013. W sezonie 2010 otwarto 6 wykopów zlokalizowanych w północno-zachodniej i południowej części cmentarzyska. Archeolodzy odkryli wówczas 21 obiektów łączonych z kulturą przeworską, 2 groby przypisywane kulturze wielbarskiej oraz jamę późnośredniowieczną. Natrafiono także na kilka neolitycznych wyrobów krzemiennych. Materiał zabytkowy pozyskany w trakcie tych badań składał się w przeważającej mierze z ceramiki naczyniowej oraz przedmiotów stanowiących wyposażenie grobowe kultury przeworskiej. Doskonały przykładem jest wyposażenie grobu nr 112, w którym znalazły się żelazne okucia pochwy, dwa groty włóczni (w tym jeden z zadziorami), umbo tarczy, żelazny miecz jednosieczny z zachowaną dekoracją rękojeści, nóż, żelazne guzowate okucie rogu do picia, rynienkowate okucia pochwy miecza z ryfkami i dwa brązowe okucia pasa.

Prace wykopaliskowe przeprowadzone pod kierunkiem mgr Wawrzyńca Orlińskiego w zeszłym roku pozwoliły odkryć 13 kolejnych obiektów, z czego 9 należało do kultury przeworskiej, 3 datuje się na średniowiecze, w przypadku jednego zaś nie ustalono chronologii. Badania pozwoliły na odkrycie licznych zabytków m.in. przepalonych kości, fragmentów ceramiki, czy wyrobów metalowych takich jak żelazny nożyk, żelazne groty, brązowa zapinka i umbo. Ciekawym znaleziskiem była popielnica odkryta w obiekcie nr 224, której towarzyszyły dwa niewielkie naczynka gliniane, grot i nóż wykonany z żelaza oraz wspomniane wyżej umbo. We wschodniej części tego obiektu natrafiono też na brązową zapinkę i fragment żelaznego nitu.

Nauka poprzez zabawę w Młochowie

poniedziałek, 17 lutego 2014 11:30

Zajęcia archeologiczne w szkole podstawowej w Młochowie w gm. Nadarzyn, 11 lutego 2014 roku przeprowadziła Aleksandra Orłowska, pracownik Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Warszawie.

W ramach dnia nauki odbyły się między innymi zajęcia z archeologii. Wzięło w nich udział sześć grup, składających się z uczniów klas 0-6. Po krótkim wprowadzeniu do zagadnień związanych z archeologią, każda grupa została podzielona na mniejsze archeo-patrole, których zadaniem było odszukać, oczyścić, zabezpieczyć i opisać zabytki z różnych okresów działalności człowieka w przeszłości. Wśród zabytków znalazły się fragmenty ceramiki, zwierające inskrypcję hieroglificzną (wskazówka, gdzie znajduje się skarb), którą dzieci mogły odczytać przy pomocy specjalnej ściągawki, wiór krzemienny, moneta i mały kluczyk. Tylko odnalezienie wszystkich zabytków pozwalało na zdobycie skarbu, co udało się każdemu patrolowi. Uczniowie zobaczyli, jak powinno się postępować podczas prac na wykopaliskach i jak należy obchodzić się z zabytkami. Dzieci przy poszukiwaniach używały kielni, miarki i pędzelka.