Ogrody klasztorne Sióstr Wizytek w rejestrze zabytków

środa, 30 marca 2022 10:23

Wydałem decyzję administracyjną wpisująca do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego teren klasztoru Sióstr Wizytek wraz z ogrodami, położony przy ul. Krakowskie Przedmieście 34 w Warszawie, z uwagi na zachowane wartości artystyczne i historyczne. Postępowanie w sprawie zostało przeprowadzone z urzędu. Niniejszy wpis stanowi uzupełnienie decyzji z dn. [1] lipca 1965 r. wpisującej do rejestru zabytków kościół pw. Opieki św. Józefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi wraz z klasztorem, budynkami gospodarczymi i ogrodzeniem, jednocześnie uzupełnia zbiór najcenniejszych założeń klasztornych skarpy warszawskiej objętych ochroną konserwatorską na przestrzeni ostatnich lat. Jako dopełnienie zabudowy do rejestru zabytków zostały wpisane tereny i ogrody klasztoru sakramentek (2007) , szarytek (2016), dawnego klasztoru karmelitów, ob. kościoła seminaryjnego (2019).

Zakonnice Nawiedzenia Panny Marii zwane wizytkami zostały sprowadzone do Polski w 1654 r. przez Królową Ludwikę Marię Gonzagę z dwóch francuskich klasztorów w Troyes i Lyonie. Dn. 9.08.1654 r. doszło do uroczystego wprowadzenia 12 zakonnic do wzniesionego w 1653 r. drewnianego klasztoru i kościoła. Analiza licznych materiałów archiwalnych i źródeł kartograficznych, pozwoliła na prześledzenie zmian granic pierwotnego nadania królewskiego oraz potwierdziła nie tylko ciągłość istnienia przedmiotowego założenia, ale także trwałość jego struktury przestrzennej i funkcjonalnej. Otoczona murami i ogrodzeniem posesja klasztorna w obecnym kształcie, zdefiniowana granicami działki nr 33, zamyka się w rzucie nieregularnego wieloboku i odpowiada części dawnej nieruchomości o numerze hipotecznym 392. Niniejszy wpis uwzględnia obszar zawężonej w k. XIX w. historycznej nieruchomości, której granice zasadniczo pokrywają się z obszarem siedemnastowiecznej fundacji.

Teren klasztorny z ogrodami rozwijał się od momentu osadzenia wizytek przy Krakowskim Przedmieściu i podjęcia działalności przez zgromadzenie. Ogród był mu podporządkowany funkcjonalnie jako istotny element kultury zakonnej, odzwierciedlający obyczaje życia klasztornego. Teren ten stanowi zatem miejsce istotne dla tożsamości nie tylko dawnego założenia, lecz również reprezentacyjnej części miasta rozwijającej się wzdłuż Krakowskiego Przedmieścia i powiązanej przestrzennie z topografią skarpy warszawskiej, współtworząc jeden z najbardziej charakterystycznych komponentów krajobrazu kulturowego stolicy. Unikalną strukturę funkcjonalno-przestrzenną zabytkowej posesji tworzy zespół zabudowań nierozłącznie powiązany z zielenią, murami i podziałami wewnętrznymi, które współdecydują o wyjątkowym charakterze miejsca. Podkreślić należy szczególne walory historyczne i naukowe przedmiotowego terenu z ukształtowanym wielowiekową tradycją sposobem ich zagospodarowania, układem zabudowań, podwórzy, zieleńców i ogrodów o strukturze niemal niezmienionej od XVIII w. Ogród posiada ponadto wartości estetyczne uwidaczniające się w strefach zieleni ozdobnej z towarzyszącymi jej dziełami rzeźbiarskimi i kapliczkami, w ukształtowaniu muru oporowego, dekorowanego arkadami czy siedemnastowiecznych bram.

Ujęta murem posesja Zgromadzenia Sióstr Wizytek przynależy zarazem do zespołu dawnych siedzib szlacheckich i założeń klasztornych, kreujących szczególny ład przestrzenny głównego traktu dawnej Warszawy i skarpy wiślanej. Założenia wpisane w tarasowy układ terenu, powstające w pasie skarpy od Nowej Warszawy wzdłuż Traktu Królewskiego aż po ogrody Belwederu, obejmują łącznie cztery siedemnastowieczne zespoły klasztorno-ogrodowe.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Dawny bar mleczny „Złota kurka” objęty ochroną konserwatorską

wtorek, 29 marca 2022 14:01

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego wnętrza dawnego baru mlecznego „Złota Kurka”, zlokalizowanego na terenie Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej, w budynku przy ul. Marszałkowskiej 55/73 w Warszawie, z uwagi na zachowane wartości artystyczne obiektu.

Wnętrza baru mlecznego oddano do użytku w 1952 roku. Pierwotnie lokal funkcjonował jako MDM-1, P.B.M, a od początków lat 60. XX w. do 2020 roku znany był pod nazwą „Złota Kurka”. Lokal obejmował przestrzeń gastronomiczną na parterze i na antresoli, pomieszczenia kuchenne, gospodarcze, piwnice, toalety. Ściany w sali konsumpcyjnej na parterze ozdobiono dwiema wielkoformatowymi mozaikami autorstwa Hanny Żuławskiej, wykonanymi przez zespół absolwentów Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Sopocie z materiału pozostałego po wykonaniu dekoracji mozaikowej podcieni bloku nr 3A przy pl. Konstytucji oraz zegara na elewacji bloku 1A. Wnętrza udekorowano również płytkami ceramicznymi, zaprojektowanymi przez Bolesława Książka, wykonanymi przez uczennice szkoły zawodowej o profilu ceramika w Łysej Górze oraz gładkimi płytkami z Radomskich Zakładów Ceramiki Technicznej. W latach 60. XX wieku na elewacji przed wejściem do baru zamontowano neonowy napis „BAR MLECZNY” z logotypem w kształcie butelki mleka i głowy krowy. Znajdowało się tu również prowizoryczne stoisko do sprzedaży ulicznej. Od początków istnienia bar cieszył się dużą popularnością wśród mieszkańców Warszawy, w 2020 roku został zamknięty.

W budynku przy ul. Marszałkowskiej 55/73 powstały cztery lokale gastronomiczne: bar mleczny, owocowy, mięsny i rybny. Ich wnętrza zaprojektował inż. Leon Dębnicki. Do dziś z niemal kompletnym wyposażeniem zachował się bar mleczny włącznie z dekoracją ceramiczną ścian. Pokrycie całych wnętrz ceramiką było w latach 50. XX w. innowacyjną formą zdobnictwa: „Cztery momenty są przyczyną dużej wartości ceramiki w tworzywie wnętrz, a mianowicie: praktyczność, higieniczność (łatwa zmywalność i utrzymanie czystości), duży efekt dekoracyjny i stosunkowo bardzo duża taniość”, podkreślał inż. Dębnicki (Stolica, 1953, nr 46, s. 5).

Dwukondygnacyjny bar zaopatrzony został w dwie klatki schodowe oraz główne wejście od strony ulicy Marszałkowskiej i wejście techniczne od strony podwórza. Pierwotny układ przestrzenno-funkcjonalny lokalu pozostaje nadal czytelny. W większości pomieszczeń przeznaczonych do kontaktu z żywnością zastosowano posadzki ceramiczne, na ścianach do ok. 2/3 wysokości ułożono oryginalne i współczesne płytki ceramiczne. W części konsumpcyjnej lokalu zachował się wystrój z 1952 roku. Na filarach okiennych ściany wschodniej znajdują się dwa obrazy mozaikowe z motywami zwierzęcymi, o wymiarach ok. 310 x 165 cm każdy. Na jednej mozaice przedstawienia grupy kóz, owiec, ptaków, na drugiej grupy krów, kur z kurczętami. Szkliwione płytki ceramiczne o zróżnicowanym kształcie zamontowane zostały na zaprawie mineralnej. Pozostałe ściany wyłożone są jasnobeżowymi płytkami ceramicznymi gładkimi i zdobionymi w formacie ok. 15 x 15 cm. Płytki wykonano ręcznie, w technice rożkowej, z przedstawieniami zwierząt domowych i dzikich oraz kwiatów. Na suficie o zaoblonej fasecie zachowana jest dekoracja sztukatorska w postaci profilowanej ramy podzielonej na trzy pola, z szeroką podwieszaną profilowaną listwą maskującą oświetlenie lokalu. W przedsionku na parterze ściany wyłożone są okładziną kamienną z trawertynu, zachowała się oryginalna posadzka z lastryko.

Wnętrze dawnego baru mlecznego „Złota Kurka” posiada dużą wartość dokumentacyjną jako jeden z nielicznych tak kompletnie zachowanych lokali usługowych pochodzących z okresu budowy osiedla MDM. Układ przestrzenny lokalu wraz z wystrojem obejmującym m.in. okładziny ceramiczne i kamienne, posadzki z lastriko, metaloplastykę, stolarkę drzwiową czy profilowane listwy sufitowe, stanowi dokument myśli projektowej, estetyki oraz twórczości plastycznej okresu socrealizmu lat. 50. XX w. Wartość artystyczną wnętrza podnoszą dwie wielkoformatowe animalistyczne mozaiki ścienne autorstwa Hanny Żuławskiej, jednej z czołowych artystek , której prace wywarły istotny wpływ na wygląd odbudowującej się Warszawy. Wartości artystyczne wnętrz lokalu podkreślają również dekorowane płytki ceramiczne wykonane w technice rożkowej, pochodzące ze Spółdzielni „Kamionka” w Łysej Górze, autorstwa Bolesława Książka, łączące w sobie stylistykę realizmu socjalistycznego oraz sztuki ludowej. Dekoracja licząca ok. 400 płytek stanowi na terenie Warszawy unikatowy zbiór ceramiki wykończeniowej o indywidualnym wyrazie estetycznym.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Nowy wpis do rejestru zabytków: kamienica przy ul. Brzeskiej 21 w Warszawie

wtorek, 29 marca 2022 11:22

Wpisałem do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego kamienicę wraz z terenem posesji, położoną przy ul. Brzeskiej 21 w Warszawie, z uwagi na zachowane wartości artystyczne i historyczne. Postępowanie administracyjne w sprawie zostało przeprowadzone z urzędu.

W 1881 r. posesję nr hip. 215 D (ob. ul. Brzeska 21) zakupił Karol Webner, który zdecydował o budowie dwukondygnacyjnej murowanej kamienicy frontowej z dwiema oficynami bocznymi wzdłuż granic działki. W pierwotnej koncepcji podwórko zamknięte miało zostać za pomocą poprzecznej oficyny, zamiaru tego jednak nie zrealizowano pozostawiając wyłącznie strzępia murów na końcu prawej oficyny. W 1885 roku po śmierci Karola Webnera nieruchomość przeszła w ręce jego córki Julii. Ok. 1900 roku kamienicę zakupił Marceli Frydrychiewicz. Budynek wraz z posesja pozostawał w rękach rodziny do lat 40. XX w. Kamienica zamieszkiwana była przez zróżnicowane grupy społeczne, m.in. urzędników, pracowników kolei, a w oficynach robotników i rzemieślników, również pochodzenia żydowskiego. Jednym z nich był Moszek Szatz, właściciel zakładu krawieckiego, którego malowany szyld z 1930 r. zachował się na elewacji frontowej do dnia dzisiejszego. Budynek wraz oficynami bez większych zniszczeń przetrwała II wojnę światową, w latach 50. i 60. XX wieku prowadzone były drobne prace remontowe. W ostatnich dziesięcioleciach stan techniczny budynku uległ znacznemu pogorszeniu. Aktualnie nieruchomość nakazem organu budowlanego została wyłączona z użytkowania. Obecnie stanowi własność osób prywatnych.

Budynek cechuje się istotnymi walorami artystycznymi dostrzegalnymi w kompozycji elewacji frontowej oraz zastosowanym kostiumie architektonicznym. Pomimo częściowych zniszczeń, nadal czytelny jest bogaty historyzujący wystrój sztukatorski budynku, zindywidualizowany i zróżnicowany w obrębie poszczególnych kondygnacji. Ozdobna fasada budynku wyróżnia się bogactwem dekoracji na tle sąsiednich kamienic, nadając mu indywidualny wyraz artystyczny. Wystrój architektoniczny o skromniejszych formach znajduje się również od strony podwórza. Natomiast wystój wnętrz kamienicy dostosowany został w znacznym stopniu do jej robotniczego charakteru i wynikał z przeznaczenia budynku dla lokatorów o określonej zasobności majątkowej, m.in. drobnych rzemieślników czy robotników. Widoczna jest jednak dbałość o detal, na który składają się elementy dekoracji snycerskich drewnianych klatek schodowych, pozostałości ramowo-płycinowej stolarki drzwiowej, dekoracyjne żeliwne balkony czy drewniane wrota bramne.

Budynek posiada również wartość historyczną i naukową jako dokument wczesnego etapu zabudowy i rozwoju przestrzennego ulicy Brzeskiej. Kamienica, charakteryzująca się mniejszą ilością kondygnacji, wyróżnia się na tle późniejszej zabudowy czynszowej, wznoszonej na przełomie XIX i XX w. Z uwagi na fakt, iż obiekt nie przechodził kompleksowych remontów, w dużym stopniu zachowała się oryginalna substancja budowlana oraz pierwotne elementy wystroju wnętrz. Zamieszkiwana głównie przez urzędników, kolejarzy, robotników fabrycznych i różnego rodzaju rzemieślników polskiego i żydowskiego pochodzenia stanowi świadectwo zróżnicowania zawodowego oraz narodowościowego mieszkańców ulicy Brzeskiej oraz Pragi na przełomie XIX i XX w.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków