Kamienica Romualda Nazimka przy ul. Inżynierskiej 9 trafiła do rejestru zabytków

czwartek, 24 marca 2022 13:25

Wpisałem do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego kamienicę frontową wraz z oficynami i terenem posesji, wzniesioną w latach 1911-1912, położoną w Warszawie przy ul. Inżynierskiej 9, z uwagi na zachowane wartości zabytkowe. Postępowanie administracyjne przeprowadzone zostało w związku z wnioskiem organizacji społecznej - Stowarzyszenie Kolekcjonerzy Czasu.

Kamienica została wzniesiona w latach 1911-1912 dla warszawskiego przemysłowca - Romualda Nazimka (1865-1936) oraz jego żony Władysławy Nazimek (z domu Łabędzkiej), na działce o numerze hipotecznym 1423 Praga (wydzielonej w 1911 r. z hipotek o numerze 141/2 oraz 142A). Małżeństwo posiadało także tytuł własności do budynków położonych nieopodal – przy ul. Małej 13 i 13A. Nieruchomością do roku 1921 r. władali małżonkowie Nazimek, następnie połowę swoich udziałów odsprzedali Jadwidze Lechowej. Zabudowania posesji nie uległy znaczącym zniszczeniom podczas działań II wojny światowej. W okresie powojennym grunt pod zabudową został skomunalizowany, zaś budynek w 1950 r. przeszedł na własność Skarbu Państwa. W latach 60. XX w. wystrój architektoniczny elewacji częściowo usunięto, w latach 70. XX budynek - wraz z innymi położonymi w obrębie ul. Inżynierskiej – przeznaczono do wyburzenia i zastąpienia ich blokami mieszkalnymi. Zamierzeń nie zrealizowano, a dawna zabudowa ulicy Inżynierskiej w dużym stopniu przetrwała w swym historycznym kształcie.

Kamienica przy ul. Inżynierskiej 9 pod względem struktury i formy przestrzennej stanowi cenny przykład kamienicy czynszowej o dojrzałej formie i rozbudowanym programie funkcjonalnym. Budynek frontowy wraz z oficynami o wyrównanej wysokości tworzą zintegrowaną całość skupioną wokół wewnętrznego podwórza. Natomiast układ przestrzenny budynku dokumentuje, charakterystyczny dla przełomu wieków, podział na strefę reprezentacyjną z większymi i widniejszymi mieszkaniami (od strony frontowej) oraz strefę oficyn z mieszkaniami o niższym standardzie i mniejszej powierzchni.

Budynek prezentuje się jako obiekt o znaczących wartościach artystycznych oraz wyróżnia się na tle historycznej zabudowy Pragi zindywidualizowaną koncepcją architektoniczną oraz historyzująco-secesyjnymi elementami wystroju plastycznego. Dekoracja fasady została harmonijnie rozplanowana z zachowaniem klasycznych zasad kompozycji, symetrię budynku podkreśla centralnie usytuowany przejazd bramny oraz rytmiczny układ dekoracyjnych pilastrów, nad którymi umieszczono półokrągły szczyt. Elementy pionowe zrównoważone zostały poziomymi pasami boniowania oraz gzymsów. Dopełnienie wystroju stanowią oryginalne wrota przejazdu bramnego z misternie wykonaną snycerską dekoracją o secesyjnych motywach (kwiaty, liście, guzy). Nośnikiem wartości artystycznych są także malowane tonda z przedstawieniami putt znajdujące się w przejeździe bramnym oraz elementy wyposażenia wnętrza: ramow-płycinowa stolarka drzwiowa, sztukaterie o wyraźnej ornamentyce zaczerpniętej z form secesyjnych, piece kaflowe, balustrady klatek schodowych. Zastosowana w budynku dekoracja plastyczna pochodzi z warsztatu Franciszka Rotha, którego pracownia wykonała również secesyjną ornamentykę dla kamienicy przy ul. Małej 13A, będącej własnością Władysława Nazimka, uznawaną za jedne z najlepszych przykładów warszawskiej secesji.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Fabryka Stanisława Kubiaka przy ul. Hrubieszowskiej 9 w rejestrze zabytków

czwartek, 17 marca 2022 16:29

Wydałem decyzję administracyjną wpisującą do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budynek dawnej Pierwszej Polskiej Wytwórni Łańcuchów Rolkowych Stanisława Kubiaka, wzniesiony w 1923 roku, położony w Warszawie przy ul. Hrubieszowskiej 9, z uwagi na zachowane wartości historyczne i naukowe obiektu. Postępowanie administracyjne przeprowadzone zostało w związku z wnioskiem organizacji społecznej - Stowarzyszenie Mieszkańców i Przyjaciół Kolonii Wawelberga.

Posesja, na której usytuowany jest budynek d. fabryki oznaczona została nr hipotecznym 5465. Jej pierwszą właścicielką była Anna Józefa Lui (z domu Goldszmit), od kwietnia 1914 roku Ojzen Tenenblat, następnie Abram Appel (od października 1922 r.). W maju 1923 r. nieruchomość nabył Pinius Elja Szpidbaum, zaś 13 czerwca tego samego roku posesję kupiło małżeństwo: Stanisław Kubiak (ur. 21.10.1877 r. Poznań, zm. 29.10.1931 r. Warszawa) i Bronisława Kubiak (ur. 06.04.1883 r. Toruń, zm. 23.11. 1927 r. Warszawa). Po ich śmierci spadkobiercą został ich nieletni syn – Antoni Zdzisław Kubiak (ur. 13.06.1917, zm. 03.08.1944/1945.), który pełnoprawnym właścicielem nieruchomości został w 1937 r. Po wojnie, na podstawie orzeczenia Prezydium Rady Narodowej w m. st. Warszawie z dn. 19 grudnia 1961 r. nieruchomość przy Hrubieszowskiej 9 przeszła na własność Skarbu Państwa.

Stanisław Kubiak (z wykształcenia inż. elektrotechnik) Pierwszą Polską Wytwórnię Łańcuchów Rolkowych założył w 1920 r. przy ul. Elektoralnej 30. Trzy lata później - 25 maja 1923 r. siedziba firmy została przeniesiona do nowo wybudowanego obiektu przy ul. Hrubieszowskiej 9. Początkowo w fabryce zatrudnionych było ok. 30 pracowników, wytwarzając wszelkiego rodzaju typy łańcuchów przegubowych typu Gall’a do dźwigów, przeciągarek i do napędu wszelkich maszyn; koła łańcuchowe, łańcuchy sworzniowe, transmisje, rolkowe, płytkowe, łańcuchy do elewatorów, transporterów, do czyszczenia rur kotłowych (płomiennych), lokomotyw benzolowych i maszyn przędzalniczych, łańcuchy systemu Fleyer’a dla celów nośnych, łańcuchy rolkowe do motocykli, samochodów osobowych, ciężarowych i traktorów, łańcuchy rozdzielcze. Wytwórnia reklamowała się często w lokalnej i ogólnopolskiej prasie zamieszczając w niej winiety reklamowe, informujące m.in. iż jest ”jedyną w kraju specjalną fabryką, która skutecznie konkuruje z zagranicznemi wyrobami, które uznane zostały za równujące z najlepszymi wyrobami zagranicznemi”, zaś „Fabrykaty, dziś już znacznie ulepszone, dorównują angielskim i amerykańskim, a przewyższają niemieckie” (Rzeczpospolita Nr 194, lipiec 1923 r.). Podczas okupacji niemieckiej fabryka nieprzerwalnie prowadziła swą działalność. Mimo toczących się nieopodal fabryki walk o barykadę podczas Powstania Warszawskiego (róg ul. Dworskiej – ob. Kasprzaka i Karolkowej), wytwórnia przetrwała działania wojenne bez większych zniszczeń, z tego względu mogła po wojnie szybko wznowić produkcję. Po 1945 r. pierwszym użytkownikiem budynku była Spółdzielnia Pracy – Zakłady Metalowe „Rolmet”, której profil produkcji był identyczny przedwojenny. W 1951 r. dokonano remontu budynku (głównie w obrębie partii dachu oraz wypalonego podczas wojny pomieszczenia na parterze), zaś w 1963 r. powstał projekt portierni – dobudowany od str. zachodniej budynku. Firmę „Rolmet” w 1973 r. przejęły Zakłady Metalowe „Komet” kontynuując dotychczasową produkcję łańcuchów oraz wkrętaki, klucze nasadowe i odkuwki. Obiekt w 1984 r. przejęła prywatna firma – Zakłady Elektromechaniczne/Elektro-medyczne „Ridan” produkująca przyrządy medyczne i rehabilitacyjne. Od 2007 r. obiekt pozostaje nieużytkowany.

Budynek jest cennym przykładem obiektu przemysłowego o niewielkiej skali wzniesionego w formach charakterystycznych dla utylitarnego budownictwa ceglanego dwudziestolecia międzywojennego. Obiekt posiada wartość historyczną jako świadectwo rozwoju przemysłu na terenie Woli w dwudziestoleciu międzywojennym oraz dokument rosnącego zapotrzebowania na produkcję specjalistycznych łańcuchów przegubowych do urządzeń technicznych. Fabryka przy ul. Hrubieszowskiej 9 wiąże się z postacią Stanisława Kubiaka oraz działalnością prowadzonej przez niego od 1920 r. Pierwszej Polskiej Wytwórni Łańcuchów Rolkowych. Budynek jest również świadkiem działań wojennych, w tym obrony pobliskiej barykady powstańczej w 1944 r. Zachowany bez większych uszkodzeń i zmian budynek wytwórni łańcuchów rolkowych wykorzystywany był w latach powojennych zgodnie z przeznaczeniem, co przyczyniło się do zachowania przemysłowego charakteru obiektu. Budynek – w swej oryginalnej formie – stanowi także materialny ślad tworzący obecnie historyczny krajobraz dzielnicy, świadczący o jej dawnej tożsamości.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Nowy wpis do rejestru zabytków: Dom Warkusa w Brwinowie

środa, 16 marca 2022 15:03

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budynku mieszkalnego zwanego Domem Warkusa, wzniesionego na pocz. XX wieku, położonego w Brwinowie przy ul. Zatrudy 1, z uwagi na zachowane wartości artystyczne i historyczne obiektu. Postępowanie w przedmiotowej sprawie przeprowadzone zostało z urzędu.



Historia obiektu związana jest rozwojem okolicznych dóbr ziemskich. W 1926 r. Brwinów usamodzielnił się jako gmina wiejska o miejskich uprawnieniach finansowych. Gmina objęła m.in. część gruntów helenowskich, pobliskie rozparcelowane majątki ziemskie oraz okoliczne folwarki, wśród nich Folwark Zatrudy, zlokalizowany na południe od miejscowości. W dobie elektryfikacji kolei i intensywnego rozwoju letnisk folwark dysponował gruntami w bardzo dobrej lokalizacji – w połowie drogi między stacjami kolejowymi w Podkowie Leśnej i Brwinowie i nieopodal szosy brwinowskiej łączącej obydwie miejscowości. Centrum posiadłości stanowił murowany dom wielorodzinny, zachowany do dnia dzisiejszego, wzniesiony przypuszczalnie już na początku XX w. dla ówczesnego właściciela dóbr, Mikołaja Chaneckiego, jako obiekt z pięcioma mieszkaniami na wynajem, być może z przeznaczeniem na kwaterowanie letników. W 1914 roku w posiadanie dóbr wszedł Leon Warkus, któremu obiekt zawdzięcza swą zwyczajową nazwę. Właściciel w obrębie folwarku prowadził m.in. wydobycie piasku.



Niepowodzenia finansowe i zaległości podatkowe, skłoniły go do zaciągnięcia kredytów bankowych i pożyczek od osób prywatnych. Właściciel próbował ratować sytuację finansową częściową parcelacją folwarku w l. 30. XX w. W związku z próbą egzekucji długu zachował się spis inwentarzowy z tego okresu: w obrębie folwarku funkcjonowały wówczas murowany dom mieszkalny z pięcioma lokalami dwu i trzy-pokojowymi, dom drewniany tynkowany (być może mieszkanie administratora majątku) oraz spichlerz z oborą i stajnia. Zachowały się nieliczne wzmianki historyczne o dobrach Zatrudy i ich właścicielach. Wiadomo, że Leon Warkus wraz z synem Wacławem byli współzałożycielami brwinowskiego oddziału Towarzystwa Gimnastycznego Sokół i w początkowym okresie użyczyli nowopowstałemu klubowi własne podwórze jako miejsce do ćwiczeń. Ostatecznie Zatrudy zlicytowano w 1937 r., a nowym właścicielem dóbr został Piotr Gierasimowicz. Obiekt szczęśliwie uniknął zniszczeń podczas działań wojennych w początkach września 1939 roku. We wspomnieniach mieszkańców przechowała się informacja o uciekających z Warszawy niemieckich bombowcach zrzucających ładunek pomiędzy Brwinowem a Podkową Leśną. Jedna z bomb spadła na teren dawnego folwarku Warkusów, raniąc kilka osób, w tym jedną śmiertelnie, nie niszcząc jednak budynku. W l. 60. XX w. zasób mieszkaniowy znacjonalizowano, obecnie obiekt jest w rękach spadkobierczyń ostatniego właściciela. Ok. 2010 roku z budynku wykwaterowano ostatnich lokatorów komunalnych. Od tego czasu pozostaje nieużytkowany.



Wyeksponowany przestrzennie budynek o symetrycznej bryle dekorowanej centralną niszą od strony frontowej oraz flankowanej bocznymi aneksami prezentuje znaczące wartości architektoniczne. Dom Warkusa odznacza się urozmaiconą kompozycją elewacji o monumentalnych proporcjach, zestawionych z lżejszymi i niższymi segmentami przeszklonych werand. Zastosowany repertuar rozwiązań zdobniczych elewacji obejmuje gzymsy, pilastry, arkadowe blendy, łuki nadokienne oraz attykowe zwieńczenie. Rozwiązania kompozycyjne stanowią jednocześnie nawiązanie do architektury rezydencjonalnej oraz wyróżniają obiekt na tle zabudowy willowej i letniskowej okolicznych miejscowości, dzięki czemu budynek stanowi rozpoznawalną budowlę w pejzażu urbanistycznym okolicy i swoisty znak identyfikacyjny pogranicza Brwinowa i Podkowy Leśnej. Walory dokumentacyjne obiektu podnosi zachowany układ przestrzenny domu oraz jego rozwiązania architektoniczne i wykończeniowe z zespołem autentycznych elementów wyposażenia.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków