Nowy wpis do rejestru zabytków

piątek, 26 stycznia 2024 12:26

Prof. Jakub Lewicki, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budynek dworu w miejscowości Tosie w powiecie sokołowskim.

Budynek jest świadectwem minionej epoki, dziejów majątku Tosie i najbliższej okolicy. Wartość historyczna związana jest z interwencją bolszewicką i walkami toczącymi się na obszarze zespołu dworsko-folwarcznego, a także z zamieszkującymi go rodami Bujalskich i Ołdakowski. Losy jego właścicieli wpisują się w trudne momenty regionu i kraju.

Architektura budynku odzwierciedla w swojej materialnej strukturze przestrzennej historyczny charakter i funkcje. Parterowy budynek stanowi przykład architektury niewielkiej siedziby ziemiańskiej, świadectwo charakterystycznych dla mazowieckiego krajobrazu założeń dworsko-folwarcznych, cenny relikt dziedzictwa kulturowego regionu.

Obiekt prezentuje zanikające techniki budowlane i konstrukcje charakterystyczne dla dawnych siedzib ziemiańskich. W objętym wpisem otoczeniu dworu znajdują się świerki, klony i lipy . To pozostałości parku ze stawem. Wiek pojedynczych, najstarszych drzew przekracza sto lat. Obecnie budynek w efekcie wieloletniego zaniedbania, wymaga kapitalnego remontu.

„Czerwony Dwór” w rejestrze zabytków

piątek, 19 stycznia 2024 11:52

Prof. Jakub Lewicki, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budynek szpitala zwanego „Czerwonym Dworem”, przy ul. Kasztanowej 21 w Markach. Postępowanie w tej sprawie wszczęto z urzędu.
Pierwsze wzmianki na temat folwarku Czerwony Dwór w Pustelniku pochodzą z połowy XIX wieku. W 1904 roku jego nowym właścicielem został Władysław Olechnowicz — psychiatra prowadzący wówczas prywatny dom zdrowia dla chorych nerwowo i umysłowo w Lublinie. Przeniósł zakład do Czerwonego Dworu przy stacji Pustelnik kolejki Markowskiej. Kierował nim do 1915 roku. Wybór lokalizacji nie był przypadkowy — w znajdującej się nieopodal Pustelnika Drewnicy (obecnie Ząbki) od 1903 roku funkcjonował cieszący się dobrą opinią Zakład dla Umysłowo Chorych zarządzany przez Warszawskie Towarzystwo Pomocy Lekarskiej i Opieki nad Nerwowo i Umysłowo Chorymi.
Jednym z pierwszych pacjentów Czerwonego Dworu byt znany artysta Józef Bozdźiech, który zmarł w 1905 roku. Najbardziej znanym pacjentem sanatorium był litewski artysta kompozytor malarz Mlkalojus Konstantinas Ciurlioni. Dzięki wsparciu finansowemu pojechał na leczenie do prywatnego zakładu opieki Olechowicza w Czerwonym Dworze. Po niemal rocznym pobycie w zakładzie zmarł 10 kwietnia 1911 roku na zapalenie płuc, co upamiętnia tablica umieszczona na ścianie frontowej budynku.
Zakład leczniczy Olechnowicza pozostawał pod jego kierownictwem do 1915 roku. W 1912 roku zastąpił go doktor Tomasz Grabowski, a w 1914 roku psychiatra i neurolog, a także polityk Witold Chodźko. Właścicielem sanatorium pozostawał w dalszym ciągu Olechnowicz. Po śmierci Olechnowicza w 1918 roku majątek przeszedł na własność żony Walentyny, a po jej śmierci w 1927 roku dobra przejęła córka Anna Olechniczówna.
W 1920 roku na terenie majątku działał szpital polowy dla żołnierzy polskich rannych w czasie wojny polsko-bolszewickiej (bitwy pod Ossowem i Radzyminem). W 1924 roku wbrew woli Ministerstwa Spraw Wojskowych, ośrodek został wydzierżawiony przez Magistrat Miasta Stołecznego Warszawy z przeznaczeniem na ośrodek opiekuńczy dla niedorozwiniętych fizycznie i umysłowo dzieci. W 1928 roku majątek wydzierżawiony został zgromadzeniu Franciszkanek Sióstr Rodziny Maryi, które otwarły schronisko dla dziewcząt „Jutrzenka”. W 1937 roku na terenie Zgromadzenia została otwarta siedmioklasowa Prywatna Szkota Podstawowa dla dziewcząt.
W czasie Il wojny światowej w schronisku znajdowało się ponad dwieście dzieci, w tym również sierot żydowskich i niemieckich. W czasie Powstania Warszawskiego w Pustelniku schronienie otrzymali żołnierze Armii Krajowej Il Obwodu VII Rejonu „Celków-Marki”. Po 1945 roku w ośrodku mieszkały i uczyły się sieroty oraz dziewczęta z niepełnosprawnościami. Do 1947 roku przy zakładzie była Szkoła Powszechna, a później dziewczęta uczęszczały do Szkoły Publicznej w Pustelniku. Zachowały się również informacje na temat pochodzenia nazwy „Czerwony Dwór”, która według zapisków wywodzi się od czerwonej dachówki, którą pokryty był główny budynek. W południowozachodniej części budynku znajdowała się wieżyczka, po której ślad został zupełnie zatarty.
Budynek „Czerwonego Dworu” wykorzystywany był do lat 90. XX wieku. Po wybudowaniu i oddaniu do użytku nowego budynku edukacyjnego zaniechano użytkowania starszego z uwagi na pogarszający się jego stan techniczny.
Budynek jest ostatnim historycznym obiektem dokumentującym funkcjonowanie folwarku Czerwony Dwór. Znaczna wartość historyczna wiąże się z postacią wybitnego litewskiego artysty Mikołajusa Konstantina Čiurlionisa, wojną polsko-bolszewicką czy II wojną światową.
Obiekt stanowi przyczynek do badań dawnej miejscowości Pustelnik, a w szerszym zakresie również historii Marek. Zasadniczy układ budynku wykazuje analogie z pawilonami szpitalnymi wznoszonymi na początku XX wieku np. z pochodzącym z tego samego okresu zakładem leczniczym w Drewnicy.
Wartości artystyczne określone zostały w głównej mierze przez utylitarną formę pochodzącą prawdopodobnie z okresu funkcjonowania zakładu leczniczego. Walory artystyczne dostrzegalne są w konsekwentnym opracowaniu zewnętrznej formy obiektu z użyciem lizen, tynkowanych pasów, profilowanych gzymsów, attykowych szczytów o schodkowym układzie na wejściami bocznymi oraz użyciu zróżnicowanych form stolarki okiennej urozmaicającej długie elewacje boczne.

151 wpisów w 2023 roku

piątek, 19 stycznia 2024 11:40

W 2023 roku województwo mazowieckie wzbogaciło się o 151 zabytków ruchomych i nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków.
Ścisłą ochroną konserwatorską objęto obiekty zabytkowe będące wytworami wielu dziedzin, należy przypomnieć wpisy m.in. zespołu 164 tablic pamiątkowych autorstwa Karola Tchorka, wyposażenia wnętrza lokalu przy Rynku Starego Miasta 4/6 (d. salon DESY), kamienicy wraz z terenem przy ul. Emilii Plater 30 oraz dom letniskowy Ireny i Mieczysława Foggów w Leśnej Polanie.
W rejestrze znalazły się również obiekty kolejowe – nastawnie dysponujące na dworcach Warszawa Wschodnia i Zachodnia czy związane z kolejką, ale podziemną, mozaiki zdobiące stacje M1 metro Ursynów i metro Służew. Ponadto w rejestrze znalazł się też wpis obszarowy kultowego już Osiedla Muranów Południowy.
Prof. Jakub Lewicki, wpisał także do rejestru zabytków obiekty ścienne powstałe w 2 poł. XX w.: mozaikę ceramiczną „Stygmatyzacja św. Franciszka” autorstwa Jerzego Nowosielskiego, odnalezioną na terenie parafii pw. św. Franciszka z Asyżu w Izabelinie, wystrój plastyczny wnętrza lokalu użytkowego dawnej pijalni wód mineralnych Uzdrowiska Konstancin przy ul. Puławskiej 51 w Warszawie oraz dekorację ceramiczną autorstwa Krzysztofa Henisza zlokalizowaną w Konstancinie-Jeziornie.
Rejestr jest jedną z ustawowych form ochrony zabytków, do której trafiają obiekty na podstawie wydanej decyzji przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urzędu bądź na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego gruntu (na którym znajduje się zabytek nieruchomy).
Dzięki wpisowi do rejestru każdy z zabytków został objęty ścisłą ochroną konserwatorską.
W 2022 roku w rejestrze znalazło się 123 obiekty