Kolejna praska kamienica w rejestrze zabytków
piątek, 04 października 2019 14:47
Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego kamienicy Barańskich (budynku frontowego wraz z oficynami i terenem posesji), położonej w Warszawie przy ul. Środkowej 11 z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe obiektu.
Budynek przy ul. Środkowej 11 (d. nr hip. 1232-PR) został wzniesiony na części dawnej działki hip. 71 i 71A, która w 1902 r. została podzielona na mniejsze posesje przy ul. Środkowej 9 i 11. Pierwszym właścicielem działki została Julia Germanowna Roselfeld. W 1913 r. kolejny właściciel, Antoni Barański uzyskał pozwolenie na budowę kamienicy, która została wzniesiona w 1914 r. Projektant kamienicy nie jest znany. Pierwotnie przewidywano wzniesienie kamienicy czterokondygnacyjnej, ostatecznie wybudowano budynek o większych gabarytach, przypuszczalnie oficyna północna została wzniesiona nieco później. W 1917 r. nieruchomość zakupił Franciszek Areus, a w 1923 r. Lejba i Jakub Gelieber. W 1925 r. właścicielami kamienicy zostało małżeństwo Anna i Stanisław Turkowscy. Kamienica składała się wówczas z sześciokondygnacyjnego budynku frontowego o charakterze mieszkalnym z lokalami użytkowymi na parterze, dwóch siedmiokondygnacyjnych oficyn, jednopiętrowych murowanych oficyn od strony południowej, dwóch oficyn poprzecznych oraz wozowni, szopy i pomieszczeń gospodarczych. W dwudziestoleciu międzywojennym w budynku frontowym mieściła się siedziba Towarzystwa Bibliotek Powszechnych, a oficyny zostały zaadaptowane na potrzeby zakładu wędliniarskiego Stanisława Turkowskiego. W tym też czasie nadbudowano jedną z oficyn południowych z przeznaczeniem na funkcje magazynowo-administracyjne oraz wykonano taras nad oficyną poprzeczną. Po II wojnie światowej kamienica wraz z zakładem została upaństwowiona. Po kilku latach zaniechano produkcji wędlin, a oficyny w tylnej części działki i zabudowania fabryczne, z wyjątkiem jednego budynku przekształconego wówczas na funkcje mieszkalne, zostały rozebrane. W 2015 r. kamienica została zwrócona przedwojennym właścicielom.
Kamienica, stanowiąca wartościowy przykład architektury wczesnomodernistycznej, łączącej wpływy secesji i uproszczonego klasycyzmu, jest jednym z cenniejszych elementów historycznej zabudowy ul. Środkowej. Monumentalny i reprezentacyjny charakter budynku podkreślono poprzez jego gabaryty, dominujące nad ówczesną zabudową ulicy, a także zastosowaną dekorację: wyważony i oszczędny detal elewacji wzbogacony o wyszukaną formę szczytu i otworu okiennego w środkowej osi, zwieńczenia pseudoryzalitów oraz balkony. Zastosowanie detalu w formie stylizowanych głów i rozety pod wykuszem stanowi natomiast świadectwo trwałości estetyki z przełomu XIX i XX w. oraz popularności tradycyjnej dekoracji sztukatorskiej. Wewnątrz budynku zachował się w znacznym stopniu oryginalny wystrój: drewniane schody z balustradą o szerokich, drewnianych słupkach i profilach tworzących ramę gęsto wypełnioną pionowymi szczeblinami, dwuskrzydłowe drzwi z bogatą dekoracją snycerską i szkleniem w górnej płycinie. Wewnątrz, w większości lokali znajdują się parkiety taflowe i z klepki, wewnętrzna stolarka drzwiowa z mosiężnymi okuciami, sporadycznie dekoracja sztukatorska (rozety). Na szczególną uwagę zasługują zachowane w kilku lokalach piece ceramiczne o bogatej secesyjnej i klasycyzującej dekoracji.
Wartość historyczna budynku wiąże się z rozwijającym się na początku XX w. ruchem budowlanym, który był konsekwencją lokalizacji na terenie Pragi zakładów przemysłowych oraz rozwoju sieci komunikacyjnej. Popularność i rosnący prestiż Nowej Pragi wiązał się z budowa budynków o wielkomiejskim charakterze, czego przykładem jest kamienica przy ul. Środkowej 11. Nie bez znaczenia jest również związek budynku z rodziną Turkowskich, właścicieli mieszczącego się w oficynach budynku, cenionego przez warszawiaków zakładu wędliniarskiego.
prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków
Sochaczewski zabytek techniki w rejestrze
wtorek, 24 września 2019 15:58
Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków kolejowej wieży ciśnień, wzniesionej w 1921 r., położonej w Sochaczewie przy ul. Sienkiewicza 5, z uwagi na zachowane wartości historyczne, artystyczne i naukowe.
Wieża ciśnień została wybudowana na podstawie typowego projektu z lat 20. opracowanego w Dyrekcji Budowy Kolei Państwowych. Wzniesiona została po zniszczeniu pierwszej wieży ciśnień wybudowanej na przełomie XIX i XX w. Pierwsza wieża zbudowana była z cegły i nie przetrwała zniszczeń I wojny światowej, 5 października 1914 r. wieża została wysadzona w powietrze przez wojsko niemieckie. W latach swojej świetności istniejąca wieża ciśnień w Sochaczewie była używana do zasilania parowozów znajdującej się obok stacji kolejowej, wodę pobierała z rzeki Bzury. Była nowoczesna, o bardzo trwałej żelbetowej konstrukcji i architekturze stylistycznie nawiązującej do baroku, ówcześnie dosyć popularnego. Wieże wg tego projektu powstały również przy stacjach Biała Podlaska, Konin, Łódź Kaliska, Nasielsk, Pilawa, Radomsko, Tłuszcz, Żyrardów. W l. 60., wraz z rozwojem trakcji elektrycznej i jednostek spalinowych, wieża zaczęła tracić swoje znaczenie. Zapewne przez jakiś czas służyła jako wieża ciśnień dla miasta.
Obiekt posiada wartości historyczne, naukowe i artystyczne. Na wartość artystyczną obiektu składa się przede wszystkim zastosowanie dekoracyjnej neohistorycznej stylistyki obejmującej wieloboczny plan, profilowane gzymsy, zróżnicowane w kształcie otwory okienne, wielopołaciowy dach wieżowy z iglicą kryty dachówką, kamienny cokół, wykusz wsparty na konsoli. Dzięki zachowaniu autentycznej substancji i formy z czasów budowy obiekt cechuje się też dużym walorem autentyzmu. Jednocześnie wieża posiada wartości historyczne jako cenny relikt rozwoju infrastruktury kolejowej Sochaczewa oraz wartościowy akcent kubaturowy w krajobrazie architektonicznym miejscowości, dokumentujący jej rozwój przestrzenny i architektoniczny. Budynek posiada też walory naukowe jako zabytek techniki, charakterystyczny dla czasów kolei parowej oraz wczesny przykład zastosowania konstrukcji żelbetowej w połączeniu z tradycyjną stylistyką okresu międzywojennego.
Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków
Budynek d. Zespołu Warsztatów Kolei Nadwiślańskiej zabytkiem
wtorek, 24 września 2019 15:55
Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków budynku d. Zespołu Warsztatów Kolei Nadwiślańskiej przy ul. Oliwskiej 11B w Warszawie, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe.
Dawny zespół warsztatów kolejowych przy ul. Oliwskiej w Warszawie został wzniesiony w związku z budową Kolei Nadwiślańskiej (mławsko-kowelskiej). Jej główny inwestor, Leopold Kronenberg, przy współudziale Jana Blocha, przystąpił do projektowania szerokotorowej linii kolejowej w 1874 r., po otrzymaniu koncesji umożliwiającej budowę połączenia na linii Kowel-Warszawa-Mława, z odnogą do Dęblina i Łukowa. Trasa kolejowa została ukończona i oddana do użytku w 1877 r. W chwili powstania Kolej Nadwiślańska była jednym z najważniejszych ciągów komunikacyjnych łączących rosyjskie twierdze na Wołyniu: Łuck, Dubno i Równe z twierdzami wzdłuż Wisły: Dęblinem (ówczesny Iwanogród), Warszawą i Modlinem (ówczesny Nowogieorgiewsk), z graniczącą z Prusami Mławą. Zgodnie z koncesją siedzibą kolei Nadwiślańskiej był Petersburg, jednak staraniem Kronenberga w skład zarządu weszli wyłącznie przedstawiciele polskiej narodowości. Stacje na trasie zostały pogrupowane ze względu na znaczenie na kilka klas, którym przyporządkowano określone formy stylistyczne. Główna, warszawska stacja kolejowa Kolei Nadwiślańskiej została zbudowana w 1880 r. na Pradze, w dzielnicy Pelcowizna, w rejonie ob. ulicy Oliwskiej. Należała do grupy stacji pierwszej klasy, a jej plan, obejmujący zabudowania i przebieg infrastruktury kolejowej, został opracowany w Petersburgu. W budynku przy ul. Oliwskiej 11B, znajdował się dział elektryczny, który obsługiwał wszystkie działy w zakresie naprawy urządzeń elektrycznych oraz dostarczenia energii elektrycznej.
Budynek przy ul. Oliwskiej 11B w Warszawie stanowi jeden z nielicznych, zachowanych przykładów zabudowy dawnych Warsztatów Kolei Nadwiślańskiej, które zostały wzniesione w 2. poł. XIX w. i charakteryzowały się spójną formą architektoniczną. Pomimo zmian i przekształceń dokonywanych w budynku, zachował on najważniejsze cechy charakteryzujące tę zabudowę, tj. zastosowanie cegły licowej do opracowania ścian zewnętrznych oraz wprowadzenie detalu kamiennego, a także nawiązanie do popularnego w tym czasie stylu architektonicznego, który cechowało wprowadzenie otworów okiennych zamkniętych łukiem pełnym oraz bogatego detalu architektonicznego, uzyskanego za pomocą ceglanych kształtek (tzw. Rundbogenstil). Północne skrzydło, pomimo odmiennego ukształtowania otworów okiennych zachowuje spójny charakter z południową częścią budynku. Nawiązanie do popularnych w 2. poł. XIX w. form architektonicznych nie pozbawiło budynku indywidualnego wyrazu architektonicznego o wysokiej wartości artystycznej. Na szczególną uwagę zasługuje bogata dekoracja otworów okiennych, użycie kamiennego i ceglanego detalu architektonicznego, wprowadzenie dekorowanych szczytów, rustykowanego cokołu, zastosowanie wielokwaterowej ślusarki okiennej. Przedmiotowy budynek ma również wartość historyczną. Jest on jednym z ostatnich zachowanych obiektów współtworzących pierwotną zabudowę Zespołu Warsztatów Kolei Nadwiślańskich z 2. poł. XIX w., które miały zasadniczy wpływ na rozwój dzielnicy Targówek i Pelcowizna. Przekształcenia budynku i jego adaptacja na potrzeby działu elektrycznego dokumentują ponadto postęp techniczny dokonujący się w dziedzinie kolejnictwa. Nie bez znaczenia są również epizody II wojny światowej, związane z ludnością żydowską pracującą na terenie Warsztatów oraz podejmowanymi przez polskich pracowników akcjami sabotażowymi. Zniszczenie większości budynków d. Warsztatów, dokonane przez wojsko niemieckie w 1944 r. spowodowało, że do czasów współczesnych zachowały się nieliczne, materialne świadectwa dziejów zakładów oraz związanych z nimi wydarzeń i osób. Równie istotna jest wartość naukowa, której nośnikiem jest budynek przy ul. Oliwskiej 11 B. Stanowi on istotne źródło wiedzy na temat historii architektury technicznej okresu carskiego na ziemiach polskich. Pomimo dokonanych przekształceń ich pierwotna forma jest nadal czytelna, stanowi więc ważne ogniwo badań porównawczych oraz analiz typologicznych w obrębie historii kolejnictwa i zróżnicowania funkcjonalnego i typologicznego związanej z nim zabudowy. O wartości naukowej świadczy ponadto warstwa materialna budynków, m.in. technologia wykonania, użyte materiały budowlane, zastosowany detal architektoniczny, jak również rozwiązania techniczne.
Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków
Strona 83 z 362
«PoczątekPoprzednia81828384858687888990NastępnaOstatnie»
