Willa „Irenka” w Józefowie w rejestrze zabytków

środa, 10 lipca 2019 13:53

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków willi „Irenka”, zlokalizowanej przy ul. Zielonej 1 w Józefowie, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe.

Obiekt powstał ok. 1900 r. jako dom letniskowy. Jego pierwszym właścicielem był nieznany z nazwiska oficer carski. Willa „Irenka” jest cennym przykładem charakterystycznej dla Józefowa historycznej zabudowy letniskowej. Posiada indywidualny wyraz artystyczny, o czym decyduje urozmaicona, starannie zaprojektowana bryła budynku, relacje między korpusem głównym a wykuszami i werandami, a także bogaty, wykonany różnorodnymi technikami detal architektoniczny. Budynek wyróżnia się bogatą dekoracją snycerską o jednorodnej stylistyce i wysokim poziomie wykonawstwa. Po stronach północno-zachodniej i południowo-zachodniej znajdują się dwie bliźniacze, zadaszone werandy o bardzo bogatym detalu architektonicznym. Nad werandami umiejscowione są dwa identyczne balkony, zaopatrzone w ozdobne, kute balustrady oraz masywne karnisze zakończone rozetkami. Na zewnątrz budynku widoczne są liczne, dobrze zachowane, dekoracyjne elementy drewniane, takie jak: wycinane, profilowane wiatrownice i miecze pod okapem wypełnione ażurowo wyciętymi płycinami, profilowane brzegi i wycinane końcówki dolne pionowych szalunków, ażurowe i złożone z różnego rodzaju krzywików dekoracje szczytów, czy profilowane, żłobione węgły. Na wyjątkową uwagę zasługują ażurowe ornamenty dwóch bliźniaczych werand z motywami roślinnymi (kwiaty lilii, pnące się liście) i geometrycznymi (m.in. gwiazdy), toczone wazony i zwisające gałki w podcieniu, różnorodnie sfazowane poręcze pełnych balustrad ujętych profilowanymi listwami oraz wieńcząca jedno z zadaszeń iglica. Wszystkie oryginalne okna ościeżnicowe pojedyncze oraz podwójne są zachowane wraz z zamkami, okuciami i haczykami, a także z malowanymi na zielono ościeżnicami i drewnianymi parapetami z zaokrąglonymi narożnikami, profilowanymi brzegami i wspornikami w formie profilowanych konsolek. Na parterze zachowały się oryginalne kraty wraz z mechanizmami zamykania i otwierania. W pomieszczeniach na parterze znajdują się dwa przechodzące przez ściany piece ze sztukateryjnymi dekoracjami, m.in. z motywem anioła i kutymi, ozdobnymi drzwiczkami. Zachowały się oryginalne podłogi deskowe i parkiety dębowe. Dwubiegowe powrotne schody klatki schodowej z podestem są również drewniane, policzki poniżej silnie wysuniętych, profilowanych nosków stopni dekorowane są snycersko. Kuta balustrada zaprojektowana została w stylu kandelabrowym (tralki wzorowane na kształcie świecznika ułożone są naprzemiennie ze spiralnie skręconymi) z drewnianym pochwytem. Na piętrze tralki są proste o kwadratowym przekroju oraz profilowane z dzbanuszkami, gałkami i obręczami.

Willa posiada także wartości historyczne i stanowi świadectwo przemian urbanistycznych, wynikających z rozwijającego się ruchu budowlanego podwarszawskich miejscowości letniskowych wzdłuż linii Kolei Nadwiślańskiej. Ponadto, przedmiotowy budynek jest przykładem drewnianej zabudowy willowej w Józefowie, bez większych przekształceń zewnętrznych i wewnętrznych, o zachowanej w wysokim stopniu pierwotnej substancji budowlanej.

Istotnym uzupełnieniem walorów architektonicznych budynku jest otaczający go teren. Posesja, na której została posadowiona willa posiada kształt i formę zagospodarowania zbliżoną do pierwotnej, a tym samym stanowi element historycznej koncepcji przestrzennej obejmującej wolnostojącą zabudowę drewnianą w środkowej części działki w otoczeniu zieleni i drzew. Nie bez znaczenia pozostaje więc różnorodność i bogactwo porastającej działkę roślinności, będącej cennym uzupełnieniem zabudowy o charakterze letniskowym.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Budynek domu rabina w Węgrowie zabytkiem

środa, 10 lipca 2019 09:19

Podjąłem decyzję o wpisaniu do rejestru zabytków budynku domu rabina w Węgrowie przy ul. Zwycięstwa 5, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe.

Przed II wojną światową Węgrów był typowym shtetl, czyli miastem, w którym społeczność żydowska była liczna i mieszkała w osobnej dzielnicy, tworząc zamkniętą społeczność. Mieszkańcy dzielnicy utrzymywali się z handlu i rzemiosła. Dzień zagłady getta węgrowskiego został wyznaczony na 22 września 1942 roku. Miasto otoczyły oddziały SS i ukraińskich własowców. Ludność żydowską wyrzucano z domów oraz kryjówek i zgromadzono na rynku. Wieczorem kilkutysięczny pochód pod eskortą, powędrował najpierw do stacji kolejowej w Sokołowie Podlaskim, a potem do obozu zagłady w Treblince. Okupanci podjęli też decyzję o fizycznej likwidacji dzielnicy żydowskiej. Zburzono obie bóżnice, wszystko co wartościowe wywożono do Niemiec, część drewnianych domów sprzedano do rozbiórki, a pozostałe spalono. Ocalały tylko nieliczne pożydowskie domy w polskiej części miasta, m.in. dom przy ul. Zwycięstwa 5, w którym mieszkał przed wojną rabin Węgrowa Jakub Mendel Morgenstern (1887–1939), syn rabina z Sokołowa Podlaskiego. Rabin został zamordowany przez Niemców 22.09.1939 roku.

Dom rabina został zbudowany w latach 30. XX wieku. Reprezentuje typ małomiasteczkowego budynku mieszkalnego. We wnętrzu zachowały się oryginalne drzwi z dekoracyjnymi szyldami i schody wiodące na facjatę. Dom rabina Węgrowa Jakuba Mendla Morgensterna stanowi charakterystyczny element miasta, jest świadectwem jego historii i dziejów jego mieszkańców. Jego bryła i detal architektoniczny stanowią wartości artystyczne, świadczące o zawodowych umiejętnościach budowniczych i randze budynku.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Budynek Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w rejestrze zabytków

poniedziałek, 24 czerwca 2019 15:36

Podjąłem decyzję o wpisaniu do rejestru zabytków budynku Akademii Muzycznej, ob. Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina, wzniesionego w latach 1959-1966, wg projektu architektów: Witolda Benedek, Stanisława Niewiadomskiego, Władysława Strumiłły oraz – na etapie konkursu i projektu wstępnego – Stefana Sienickiego, położonego przy ul. Okólnik 2 w Warszawie, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe.

W 1954 r. Oddział Warszawskiego Stowarzyszenia Architektów Polskich (SARP) na zlecenie Ministerstwa Kultury i Sztuki (MKiS) zorganizował konkurs powszechny nr 208, na projekt Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej (później Akademii Muzycznej, ob. Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina) w Warszawie. Celem konkursu było harmonijne wpisanie gmachu w istniejącą zabudowę, z zachowaniem od strony wschodniej tarasu widokowego i skweru o charakterze rekreacyjnym (ob. Skwer Bohdana Wodiczki), z charakterystycznym spadkiem terenu wzdłuż ulicy Szczyglej.

Pierwszą nagrodę otrzymała koncepcja Witolda Benedek, Stanisława Niewiadomskiego, Władysława Strumiłły, Stefana Sienickiego oraz akustyka Zbigniewa Michejdy. Nagrodzony plan koncepcyjny przekształcany był wielokrotnie na etapie projektu wstępnego, technicznego i realizacyjnego, a wprowadzane zmiany miały na celu znalezienie najlepszych rozwiązań w zakresie programu funkcjonalnego, rozwiązań technicznych i przestrzennych, a także spełnienie wysokich wymagań akustycznych, izolacyjnych i materiałowych stawianych przez przyszłego użytkownika. Na potrzeby projektu wykonano analizy źródeł dźwięku i określono wymagane wartości izolacyjne wszystkich przegród. Elementy te miały wpływ na wybór rozwiązań konstrukcyjnych oraz zastosowanej izolacji przeciwdźwiękowej oraz przeciwdrganiowej. Autorami projektu realizacyjnego byli Witold Benedek, Stanisław Niewiadomski i Władysław Strumiłło, natomiast konstrukcji inż. Stanisław Dziugiełł i Jerzy Urban. Za rozwiązania akustyczne na etapie realizacji odpowiadał dr inż. Witold Straszewicz, W. Sadowski, H. Rowiński, natomiast elektroakustyki inż. T. Siemasz i J. Sielużycki. Projekt realizacyjny opracowywano w Zakładzie Projektowania Gmachów Użyteczności Publicznej, w ramach Gospodarstw Pomocniczych Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej (kier. Bohdan Pniewski). Projekt wnętrz, uwzględniający m.in. rodzaje materiałów, kolorystykę, relacje i proporcje poszczególnych elementów technicznych i akustycznych przygotowano w Pracowni Sztuk Plastycznych Politechniki Warszawskiej, w Biurze Studiów i Projektów (opr. akustyczne), a także w SPP „Projekt”, w Biurze Projektów Polskiego Radia i Telewizji oraz w Warszawskim Biurze Projektów Budownictwa Przemysłowego.

Prace budowlane rozpoczęto w 1959 r., po włączeniu budowy do planu inwestycyjnego MKiS, a pierwsze pomieszczenia oddano do użytku w 1963 r. Realizację zakończono w 1966 r. W latach 80. XX w. usunięto pochylnię łączącą taras przy elewacji wschodniej ze skwerem za budynkiem. Kolejne zmiany miały miejsce w latach 90. XX w. (wymiana części okładziny elewacji, przekształcenia wnętrz). Od początku XXI w. dokonywane są systematyczne modernizacje poszczególnych pomieszczeń i instalacji, jednak pomimo wprowadzonych zmian, pierwotna koncepcja architektoniczna i funkcjonalna obiektu jest wciąż czytelna.

Gmach d. Akademii Muzycznej to zwarta, prostokątna bryła, o trzech kondygnacjach nadziemnych i dwóch podziemnych. Budynek jest zbudowany z czterech skrzydeł tworzących wewnętrzny, rekreacyjny dziedziniec otwarty na park dzięki wprowadzeniu we wschodnim skrzydle wspartych na filarach podcieni oraz schodów. Dach budynku jest płaski, z niewielką nadwyżką w południowym skrzydle. Główne wejście do budynku, zaakcentowane dwukondygnacyjnym, prostokątnym wykuszem Sali Kameralnej, o płynnej linii, znajduje się w skrzydle zachodnim. Elewacje opracowane zostały za pomocą okładziny kamiennej, na kondygnacjach nadziemnych zastosowano okładzinę ze szlifowanych płyt piaskowca oraz tynki fakturowe. Horyzontalizm bryły podkreślony został za pomocą schodów, tarasów przed i za budynkiem, prostego gzymsu wieńczącego i wykonanych w tynku pasów akcentujących stropy kondygnacji, a także poziomy układ okien w elewacjach od strony północnej, wschodniej i południowej drugiej i trzeciej kondygnacji nadziemnej. Podziały te równoważą elementy wertykalne: filary międzyokienne w elewacji zachodniej oraz od strony dziedzińca, pionowy układ okien pierwszej kondygnacji nadziemnej i bocznych klatek schodowych, artykulację przeszkleń głównej klatki schodowej od strony dziedzińca.

Budynek Uniwersytetu Muzycznego przy ul. Okólnik 2 w Warszawie stanowi wybitny przykład powojennej architektury modernistycznej. Koncepcja architektoniczna, nagrodzona w konkursie architektonicznym w 1955 r., zdecydowanie wyprzedzała ówczesne trendy w polskim budownictwie publicznym. Budynek łączyć miał funkcję uczelni z przestrzenią koncertową, co znalazło odzwierciedlenie w jego układzie funkcjonalno-przestrzennym. Na potrzeby otwartych dla publiczności koncertów przewidziano kilka pomieszczeń. Były to: główna Sala koncertowa, Sala kameralna im. H. Melcera, Studio operowe ob. Sala operowa im. St. Moniuszki oraz audytorium przedmiotów zbiorowych, ob. Sala audytoryjno-kinowa im. Karola Szymanowskiego. Pod dziedzińcem budynku zlokalizowano natomiast dwupoziomowe profesjonalne studia nagraniowe S1, S2 i S3 wraz z zapleczem technicznym koniecznym do ich obsługi.

Zaprojektowany wystrój wnętrz d. Akademii Muzycznej charakteryzował się spójną formą. Podstawowa gama kolorystyczna ograniczona została do bieli i czerni zestawionych z drewnem w kolorze jesionu (ciepłego brązu). Wnętrza budynku zostały opracowane w taki sposób, aby podkreślić kwestie funkcjonalne i uwydatnić gradację relacji pomiędzy poszczególnymi pomieszczeniami. Efekt ten uzyskano „dając pomieszczeniom ‘przejściowym’ i pomocniczym tynk, pomieszczeniom z ‘dźwiękiem żywym’ drewno, pomieszczeniom z ‘dźwiękiem odtwarzanym’ białe płyty perforowane”.

Szczególny wyraz artystyczny uzyskała Sala koncertowa. Zastosowane materiały i rozwiązania, podporządkowane w pierwszym rzędzie wymogom akustycznym, zostały starannie przemyślane pod kątem wizualnym. Niewątpliwą wartość artystyczną posiada reprezentacyjny hol wraz z owalną klatką schodową. Jej monolityczna konstrukcja została przełamana poprzez zastosowanie jasnej okładziny i wprowadzenie czarnej, graficznej barierki, która dzięki płynnej linii i niemal całkowitemu przeszkleniu klatki schodowej daje wrażenie atektoniczności.

Wartości historyczne budynku wynikają zarówno z dziejów instytucji, której początki sięgają XIX w., jak i procesu realizacji siedziby uczelni. Uczelnia na trwałe wpisała się w historię polskiej muzyki, a do jej absolwentów należy kilka pokoleń wybitnych kompozytorów i instrumentalistów. Projekt uczelni muzycznej stanowił realizację oczekiwań środowiska muzycznego i miał charakter prestiżowy na skalę państwa. Przedmiotowy gmach stanowi również świadectwo przemian dokonujących się w dziedzinie muzyki, co znalazło odzwierciedlenie w programie użytkowym uczelni. O wartości naukowej budynku świadczy także jego forma architektoniczna, technologia wykonania oraz użyte materiały. Zaproponowana w projekcie konkursowym bryła budynku i rozwiązania funkcjonalno-przestrzenne są przyczynkiem do badań nad polską architekturą modernistyczną w drugiej połowie XX w.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.