Kamienica Wittów w Warszawie zabytkiem

poniedziałek, 19 sierpnia 2019 15:25

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków kamienicy Wittów (budynku frontowego oraz oficyny), położonej w Warszawie przy ul. Emilii Plater 9/11, wraz z częścią terenu posesji, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe.

Ulica Emilii Plater (d. Leopoldyny) została wytyczona w 1871 r., w tym też czasie przystąpiono do parcelacji terenu i wydzielenia działek hipotecznych. Posesja przy ul. E. Plater 9/11, składała się z nieruchomości gruntowych (d. hip. 1445 K i 1445 G), z których pierwsza została zakupiona przez fabrykanta Adolfa Witta w 1884 r., druga natomiast w 1891 r. Początkowo na działce znajdowała się drewniana i murowana zabudowa mieszkalna (w części frontowej) oraz budynki fabryki Armatur i aparatów, Odlewnia „Adolf Witt i syn”, produkującej elementy metalowe, armaturę łazienkową, narzędzia medyczne, itp. (w tylnej części działki). Istniejąca kamienica przy ul. E. Plater 9/11 została wzniesiona około 1904 r. W 1939 r. budynek został przejęty przez niemieckie władze wojskowe, przetrwał bez większych zniszczeń II wojnę światową, a po 1945 r. został upaństwowiony. W tym czasie zniszczeniu uległa oryginalna dekoracja fasady. W l. 1994-1996 przeprowadzono remont elewacji obejmujący m.in. rekonstrukcję detalu na podstawie zachowanych reliktów i fotografii archiwalnej.

Kamienica przy ul. Emilii Plater 9/11 jako przykład architektury łączącej wpływy secesji i uproszczonego klasycyzmu posiada walory artystyczne, na które składa się przede wszystkim bogaty detal architektoniczny elewacji oraz oryginalne elementy wystroju wnętrz. Dekoracja elewacji frontowej, obejmująca wydatny gzyms wieńczący i plastyczne naczółki okienne, typowe dla architektury przełomu XIX i XX w., z płasko traktowanym detalem sztukatorskim i niemal linearną dekoracją płycin podokiennych, świadczy o zmieniających się gustach epoki i przemianach stylistycznych śródmiejskiego budownictwa mieszkaniowego. Wystrój elewacji frontowej znalazł kontynuację w opracowaniu detalu wewnątrz budynku. Do stylistyki architektury przełomu wieków nawiązuje detal sztukatorski w lokalach mieszkalnych oraz ornamenty parkietów taflowych. Secesyjny wystrój nadano natomiast głównej klatce schodowej oraz stolarce drzwiowej. Połączenie obydwu tendencji wyraźne jest w dekoracji pieców ceramicznych. Wartość historyczna budynku wiąże się z dziejami rodziny Wittów oraz działalnością fabryki Adolfa Witta. Do 1918 r. była to jedna z niewielu fabryk na terenie Królestwa Polskiego, specjalizującą się w produkcji odlewów precyzyjnych, w tym m.in. armatury do kotłów parowych, kranów, wentyli oraz urządzeń grzewczych, których odbiorcami były w głównej mierze duże zakłady produkcyjne (cukrownie, browarnie, gorzelnie, farbiarnie). Budynek do II wojny światowej znajdował się w rękach jednej rodziny, co pozwoliło na zachowanie jego pierwotnej funkcji oraz oryginalnego wystroju. Kamienica przetrwała również bez większych zniszczeń Powstanie Warszawskie, a wprowadzone po 1945 r. podziały lokali na mniejsze nie zatarły oryginalnego układu funkcjonalno-przestrzennego. Przeprowadzony na przełomie XX i XXI w. remont elewacji uczytelnił historyczny charakter budynku. Nie bez znaczenia jest również fakt, że w budynku, jako jednym z nielicznych na terenie przedwojennej Warszawy, zachował się niemal kompletny wystrój architektoniczny wnętrz, łącznie z piecami ceramicznymi i ślusarką. Wartość naukowa budynku wynika jego z warstwy materialnej, m.in. technologii wykonania, użytych materiałów budowlanych i ich opracowania, jak również rozwiązań stylistycznych, technicznych i funkcjonalnych cechujących budownictwo mieszkaniowe początku XX w., umożliwiającej prowadzenie badań nad budownictwem mieszkaniowym na terenie Śródmieścia. Wystrój architektoniczny budynku w powiązaniu z dziejami kamienic świadczy także o trwałości określonych rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych oraz zmieniającym się guście, który umożliwił łączenie form neoklasycznych z dekoracją secesyjną.

Nośnikiem wartości historycznych i naukowych jest również część posesji, obejmująca fragment działki o nr ew. 10 z obrębu 5-05-03, jako integralny element zagospodarowania kamienicy.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Kolejny zabytek w Warszawie

poniedziałek, 19 sierpnia 2019 15:22

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków budynku d. Zakładu Aparatów Miedzianych i Odlewni „Adolf Witt i syn”, położonego w Warszawie przy ul. Emilii Plater 9/11 z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe.

Posesja przy ul. E. Plater 9/11, składała się z nieruchomości gruntowych (d. hip. 1445 K i 1445 G), z których pierwsza została zakupiona przez fabrykanta Adolfa Witta w 1884 r. Najstarsze zabudowania fabryczne obejmowały odlewnię i warsztat giserski, zlokalizowane w zabudowaniach gospodarczych wzniesionych w środkowej części posesji.

Rozwój fabryki stał się możliwy po 1891 r. w związku z zakupem sąsiedniej posesji. Do 1897 r. zabudowa d. Zakładu Aparatów Miedzianych i Odlewni „Adolf Witt i syn” obejmowała niewielki budynek murowany na działce hip. 1445 K, dwa podłużne budynki drewniane usytuowane wzdłuż granicy posesji oraz murowany budynek wzniesiony w środkowej części działki hip. 1445 G, zajmujący około połowy jej szerokości. W tylnej części obydwu działek znajdowały się nasadzenia pobliskiego Ogrodu Pomologicznego, przeznaczone później pod zabudowę fabryczną. Około 1904 r. została wzniesiona murowana kamienica, której oficyna przylegała do budynku fabryki, przesłaniając dwie skrajne osie elewacji. W późniejszych latach zakład produkcyjny rozbudowywano o dodatkowe budynki. Do czasów współczesnych zachowały się dwa budynki: fabryka wzniesiona ok. 1891 r. z późniejszymi dobudówkami oraz pochodzący z tego samego okresu i przebudowany w 1. połowie XX w. budynek wzdłuż dawnej granicy dz. hip. 1445 K.

Fabryka „Adolf Witt i syn” w pierwszych latach swojej działalności zajmowała się wytwarzaniem naczyń użytku domowego, w późniejszych latach także armatury, kotłów grzewczych i wentyli. Na przełomie XIX i XX w. przedsiębiorstwo rozpoczęło produkcję urządzeń specjalistycznych, przeznaczonych w głównej mierze na użytek cukrowni, browarów, zakładów gorzelnianych i farbiarni.

Budynek fabryki przy ul. Emilii Plater 9/11 stanowi cenny przykład architektury przemysłowej, której walory typologiczne widoczne są m.in. w zastosowaniu cegły licowej do opracowania ścian zewnętrznych, wprowadzeniu detalu architektonicznego w postaci fryzu kordonowego i rozbudowanego zwieńczenia oraz łuków nadokiennych. Na szczególną uwagę zasługuje opracowanie głównego komina fabrycznego, doskonale widocznego od strony ulicy, z monogramem reklamującym zakład produkcyjny „Adolf Witt i syn”. Dokonana pod koniec XIX w. rozbudowa głównego budynku fabrycznego, która stanowiła kontynuację istniejącego, bogatego opracowania architektonicznego, była efektem dążenia do jednolitego architektonicznie i stylistycznie wyrazu rozrastającego się zespołu fabrycznego. Wznoszone w kolejnych latach dobudówki w większości pozbawione są tych elementów na skutek późniejszej przebudowy. Wartość historyczna budynku wiąże się z działalnością fabryki Adolfa Witta. Do 1918 r. była to jedna z niewielu fabryk na terenie Królestwa Polskiego, specjalizująca się w produkcji odlewów precyzyjnych. Wzniesiona pod koniec XIX w. zabudowa świadczy o intensywnym rozwoju zakładu produkcyjnego oraz zapotrzebowaniu na produkowane w nim wyroby giserskie. Stopniowa rozbudowa zakładu, jego przekształcenia, ograniczenia w produkcji wynikające ze strajków i działań wojennych miały zasadniczy wpływ na obecną formę zabudowy posesji. Fabryka przy ul. Emilii Plater 9/11 stanowi jeden z niewielu zachowanych na terenie dzielnicy Śródmieście budynków przemysłowych z końca XIX w., który zachował niemal niezmienioną formę architektoniczną. Wartość naukowa budynku wynika jego z warstwy materialnej, m.in. technologii wykonania, użytych materiałów budowlanych i ich opracowania, jak również rozwiązań technicznych, charakterystycznych dla zabudowy przemysłowej, tj. cegły licowej, stropów typu Kleina, układu funkcjonalno-przestrzennego wraz z lokalizacją przewodów kominowych. Budynek stanowi nie tylko doskonały przykład śródmiejskiej zabudowy przemysłowej, ale również związku formy architektonicznej z budowaniem marki Zakładu Aparatów Miedzianych i Odlewni „Adolf Witt i syn”.

Postępowanie wszczęto na wniosek organizacji społecznej Miasto Jest Nasze.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Kolejna praska kamienica w rejestrze zabytków

środa, 14 sierpnia 2019 11:41

Podjąłem decyzję o wpisaniu do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego kamienicy położonej w Warszawie przy ul. Jagiellońskiej 25 z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe.

Ulica Jagiellońska jest jedną ze starszych ulic warszawskiej Pragi, jej południowa część istniała już przed 1762 r. Po 1875 r. ta część ulicy, nosząca wówczas nazwę Moskiewska, zaczęła zapełniać się niewielkimi, najwyżej dwupiętrowymi kamienicami, obok których wznoszono nadal domy drewniane o podobnym gabarycie. Do naszych czasów w całości zachowały się z tego okresu dwie kamienice: nr 34 i 25, a także relikty w dolnych partiach później rozbudowanych domów.

Budynek pod obecnym adresem Jagiellońska 25 jest tym samym jednym z najstarszych obiektów budowlanych na terenie ulicy. Kamienica wybudowana w 1881 r. dla Władysława i Tekli Skrońskich posadowiona jest na wydłużonej posesji oznaczonej w księdze hipotecznej jako 184 J – Praga, wyodrębnionej z nieruchomości 184 Praga, z oficynami po obu stronach działki. Skierowana jest fasadą na północny wschód, od północnego zachodu przylega do wyższego, pięciokondygnacyjnego budynku wybudowanego w 1914 r.

Trójkondygnacyjna, murowana kamienica frontowa o zwartej bryle jest całkowicie podpiwniczona, od frontu przykryta obłożonym blachą dachem mansardowym, w którym umieszczono symetrycznie dziewięć facjatek, od strony podwórza zaś dachem jednospadowym, krytym papą. Na osi środkowej znajduje się kwadratowy otwór przejazdu bramnego z współczesnymi, prętowymi wrotami, poprzedzony brukiem z prostokątnych kostek na całej szerokości chodnika. Każda ze ścian przejazdu podzielona jest szerokimi lizenami na sześć kwater, w których umieszczono duże, płytkie blendy w formie pionowych prostokątów. Ponad przejściem, w pierwszej kondygnacji, znajduje się w całości zachowany balkon o dekoracyjnej balustradzie, zamocowany na żeliwnej płycie podpartej dwiema konsolami o esowym profilu, zdobionymi ślimacznicami, motywami roślinnymi i astragalem. W dwóch klatkach schodowych znajdują się schody z zachowaną drewnianą balustradą złożoną z rozstawionych w równych odstępach profilowanych tralek, zwieńczona profilowanym, drewnianym pochwytem. Balustrada na parterze jednej z klatek ozdobiona jest masywną, rzeźbioną wolutą. Na szczególną uwagę zasługują sztukaterie w postaci rozet pod lampami wiszącymi, zidentyfikowane w trzech pomieszczeniach.

Kamienica jest najstarszym, niemal w pełni zachowanym reliktem zabudowy mieszkaniowej na terenie ul. Jagiellońskiej oraz jednym ze starszych tego typu obiektów na terenie całej Pragi, posiada więc znaczące walory naukowe i historyczne jako cenny dokument historii ulicy i jej rozwoju budowlanego, a tym samym dokumentuje również dzieje Pragi. Brak wykończenia elewacji rekompensuje dobrze zachowana bryła budynku oraz elementy wystroju wnętrz – starannie wykonane sztukaterie, zachowane relikty stolarki okiennej i drzwiowej, drewniane podłogi i balustrady czy piece kaflowe. Tym samym budynek posiada istotne wartości typologiczne dokumentując typ czynszowej kamienicy mieszkalnej charakterystycznych dla II poł. XIX w. o wydłużonym planie, niewielkiej wysokości oraz określonym standardzie wykończenia. Wczesny typ czynszowej kamienicy mieszkalnej o wskazanych cechach zachował się na terenie Warszawy w niewielkiej ilości egzemplarzy, a jej archaiczna forma stanowi wartościowy dokument rozwoju budownictwa mieszkalnego na terenie miasta. Walory artystyczne budynku dostrzegalne są w kompozycji bryły budynku, wystroju architektonicznym przejazdu branego, stylistyce elementów zdobniczych takich jak żeliwny balkon, sztukaterie, drewniane tralkowe balustrady klatek schodowych czy płycinowe dekoracje stolarki drzwiowej. Choć wskazane elementy posiadają skromną stylistykę, jest ona jednocześnie reprezentatywna dla kamienicy mieszczańskiej z tego okresu, a tym samym może stanowić przedmiot badań nad charakterem i rozwojem budownictwa mieszkaniowego na terenie Pragi.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków