Dawny Dom Turysty PTTK w Płocku zabytkiem

poniedziałek, 27 sierpnia 2018 15:52

Jakub Lewicki – Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków dawny Dom Turysty PTTK w Płocku, obecnie Hotel Starzyński, wzniesiony w l. 1959 - 62, wg projektu architekta i historyka sztuki Marka Leykama, położony w Płocku, przy ul. Piekarskiej 1, z uwagi na zachowane wartości historyczne i naukowe. Wpisem objęto elementy konstrukcyjne, klatkę schodową ze świetlikiem oraz ceramiczną mapę plastyczną.

W swojej pierwotnej, modernistycznej formie obiekt posiadał unikatową wartość architektoniczną. Za ogólną zasadę kompozycji przyświecającą architektowi, uznano zaprojektowanie obiektu o prostej, blokowej bryle z wąską i wyeksponowaną ścianą południową, potraktowaną jako jeden element o widokowym charakterze. Zgodnie z powyższymi założeniami zaprojektowano „dom turystyczny”, w którym oprócz pomieszczeń sypialnych dla 118 osób (pokoi 2-3 i 12-osobowych) znajdowały się kluby, kawiarnia na 64 osoby, mieszkanie dozorcy, administracja i inne usługi (pralnia, kotłownia, garaż). Wnętrza zostały powiązane z zielenią otoczenia poprzez przeszklone tafle ścian i tarasy.

Istotnymi elementami w płockim domu wypoczynkowym były dzieła plastyczne, w tym barwne i niezwykle popularne w tym czasie mozaiki. Znany warszawski artysta Lech Grześkiewicz, zaprojektował i wykonał w hallu podłogę z porcelitu o abstrakcyjnych motywach, ozdoby ceramiczne w czytelni (fajansowe figurki) i w kawiarni (te ostatnie wspólnie z żoną Heleną) oraz detal elewacji południowej (porcelitową pionową ściankę okna piętra). Ceramiczną mapę plastyczną, obecnie umieszczoną w hallu wejściowym, opracowały i wykonały plastyczki: Ewa Kochowa i Wanda Manteuffel. Ponadto, wnętrza zdobiły tkaniny drukowane na płótnie przez spółdzielnię „Ład” według projektów ze szkoły zakopiańskiej, wykonanych pod kierunkiem prof. Antoniego Kenara. Jedynym zachowanym elementem pierwotnego wyposażenia wnętrza jest konstrukcja klatki schodowej wraz z metalową balustradą i doświetlającym bębnem w stropodachu.

Dawny Dom Turysty PTTK w Płocku jest jedną z ciekawszych realizacji w obrębie architektury wypoczynkowej nurtu powojennego modernizmu. MWKZ doceniając znaczenie budynku dla historii architektury - zarówno w skali kraju, jak i miasta oraz rolę, jaką przez ostatnie dziesięciolecia pełnił w panoramie Płocka, wpisał pozostałe w stanie oryginalnym nośniki pierwotnej koncepcji architektonicznej budynku - jego elementy konstrukcyjne: ławy fundamentowe, stropy kondygnacji, poprzeczne ściany konstrukcyjne, elementy żelbetowej konstrukcji wsporników, ściany szczytowe na piętrze elewacji północnej i południowej oraz stropodach. Wpisem objęto także główną klatkę schodową żelbetowo – płytową z metalową balustradą i świetlikiem dachowym w formie latarni oraz ceramiczną mapę plastyczną (o wymiarach 2x4m), umieszczoną pierwotnie w dawnej kawiarni, a obecnie przeniesioną do hallu wejściowego. Mimo znacznych przekształceń hotel posiada niepodważalną wartość dokumentacyjną, jako materialny relikt pierwotnej koncepcji architektonicznej i dokument koncepcji zabudowy skarpy z przełomu lat 50. i 60. ubiegłego stulecia.

Z uwagi na skalę rozbudowy budynku od strony zachodniej, liczne modyfikacje obrysu ścian zewnętrznych parteru oraz zupełną przebudowę jego wnętrz, objęcie ochroną całego budynku poprzez wpis do rejestru zabytków byłoby, zdaniem Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie (o opinię którego zwracał się MWKZ), działaniem nieadekwatnym do wartości zabytkowych i poziomu zachowania jego oryginalnej formy architektonicznej.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Zdjęcia archiwalne pochodzą z miesięcznika Architektura nr 4, 1962 r.

Kolejny zabytek w Warszawie

piątek, 24 sierpnia 2018 15:27

Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków – Jakub Lewicki wpisał do rejestru zabytków trzy budynki należące do zespołu zabudowań Instytutu Tele- i Radiotechnicznego: gmach główny wzdłuż ul. Ratuszowej, budynek dawnych koszar w środkowej części posesji i budynek dawnych koszar wzdłuż ul. Borowskiego, położone w Warszawie przy ul. Ratuszowej 11, z uwagi na zachowane wartości historyczne, artystyczne i naukowe.

Budynki pokoszarowe mieściły pierwotnie stajnie lub magazyny 2. Orenburskiego Pułku Kozaków, następnie magazyny przy młynie parowym, działającym tu na początku XX w. Budynkom koszarowym towarzyszyły place ćwiczeń, magazyny, warsztaty, wozownie, zbrojownie, stajnie. Obok obiektów fortecznych i pomocniczych Cytadeli Warszawskiej było to główne miejsce stacjonowania wojsk carskich w Warszawie. Śladem tych czasów są inskrypcje wykonane cyrylicą, pochodzące z l. 1898-1914, wyryte na cegłach elewacji (podwórzowych i od ul. Borowskiego). Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. zespoły koszarowe przejęło Wojsko Polskie, a w okresie wojny polsko-bolszewickiej w l. 1919-21 ulokowano w nich oddziały Legii Akademickiej. W l. 1928-30 w płd.-zach. narożniku działki, wzdłuż ul. Ratuszowej zrealizowano nowy budynek przeznaczony wraz z przystosowanymi odpowiednio budynkami pokoszarowymi, na siedzibę Państwowej Wytwórni Łączności. W 1934 r. kompleks zabudowań przejął Państwowy Instytut Telekomunikacyjny, kierowany przez prof. Janusza Groszkowskiego. Zorganizowany tu w 1935 r. dział telewizji doprowadził w 1937 r. do uruchomienia w gmachu „Prudentialu”, pierwszej w Polsce stacji telewizyjnej. W wyniku dalszego rozwoju i przekształceń, w 1956 r. powstał Instytut Tele- i Radiotechniczny, który przy ul. Ratuszowej 11 działa do dziś.

Zabudowania pokoszarowe, jako ślad obecności wojsk carskich na terenie Pragi i unikalny dokument obecności konkretnych osób służących w wyżej wspomnianym pułku, są czytelnym świadectwem wydarzeń historycznych początku XX w. i historii miasta i dzielnicy. Na wartość historyczną dawnych koszar składają się nie tylko napisy na murach dawnych budynków, ale też ciągłość ich użytkowania po zmianie funkcji w okresie międzywojennym. Rzadkie połączenie carskiego budownictwa wojskowego i modernistycznej architektury użyteczności publicznej wyróżnia zespół zabudowy przy ul. Ratuszowej 11 pod względem artystycznym i typologicznym. Budynki Instytutu Tele- i Radiotechnicznego, pełniące od 80 lat nieprzerwanie nadaną w latach 30. XX w. funkcję, są materialnym świadectwem pionierskiej pracy na rzecz rozwoju polskiej myśli technicznej w dziedzinie łączności elektronicznej i radiowej, w tym działalności najwybitniejszego polskiego radioelektronika – prof. Janusza Groszkowskiego. Upamiętniają także działalność Juliana Putermana - twórcy licznych obiektów użyteczności publicznej na terenie Warszawy. Są cennym przykładem stylistyki warszawskiego modernizmu lat 30. XX w. z powściągliwą dekoracją z cegły (w przebudowanych partiach koszar) oraz wyprawą tynkarską elewacji, opracowaną w sposób starannie podkreślający jej artykulację architektoniczną (w gmachu głównym). Jej przejawem we wnętrzach są zachowane elementy wyposażenia, m.in połączenie lastrykowych posadzek z elegancką ślusarką balustrad klatek schodowych gmachu głównego. O wysokich walorach architektonicznych świadczy także charakterystyczny dla budynków użyteczności publicznej mecenatu państwowego monumentalizm głównego gmachu, wyrażający się w proporcjach oraz wystroju fasady i sali konferencyjnej. Wymienione walory sprawiają, że przedmiotowe budynki są cennym źródłem wiedzy dla historyków i varsavianistów, co świadczy o wartościach naukowych. Powyższe wartości zostały także potwierdzone w opinii Narodowego Instytutu Dziedzictwa.

O wpis wnioskowało Stowarzyszenie Kolekcjonerzy Czasu.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Przystanek kolejowy Warszawa Powiśle zabytkiem

wtorek, 21 sierpnia 2018 16:26

Jakub Lewicki – Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków przystanek kolejowy Warszawa Powiśle (składający się z 2 pawilonów kasowych, schodów z zadaszeniami, peronów wraz z wiatami, tunelu i ogrodzenia peronu południowego), wzniesiony w l. 1962-63 pod kierunkiem Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka, położony w Warszawie przy ul. Smolnej 2/Herberta 3B, z uwagi na zachowane wartości historyczne, naukowe i artystyczne.

Przystanek osobowy Warszawa Powiśle jest jednym z czterech przystanków powstałych na podmiejskim odcinku linii średnicowej. Zgodnie z projektem zatwierdzonym w dwudziestoleciu międzywojennym linia miała składać się z dwóch par torowisk, rozdzielających ruch dalekobieżny od podmiejskiego. Do wybuchu II wojny światowej powstała wyłącznie południowa nitka, częściowo zniszczona w trakcie działań wojennych. Faktyczny rozdział ruchu nastąpił dopiero w 1949 r., kiedy to, po odbudowie i dokończeniu przedwojennych planów, oddano do użytku północną – dalekobieżną – część torowiska. Zgodnie z koncepcją włączenia ruchu kolejowego w struktury komunikacji miejskiej, niezbędne stało się wybudowanie przystanków osobowych zlokalizowanych w pobliżu głównych arterii miejskich oraz obszarów i obiektów zgromadzeń publicznych. W latach 50. XX w. w Biurze Projektów Budownictwa Kolejowego, pod kierunkiem architektów Arseniusza Romanowicza oraz Piotra Szymaniaka, powstały koncepcje czterech przystanków: Warszawa Śródmieście, Warszawa Stadion, Warszawa Ochota i Warszawa Powiśle (początkowo zwany Skarpą).

Obiekt jest doskonałym przykładem budownictwa oraz architektury powojennego modernizmu w Polsce. Trwałe odejście ówczesnych władz od stylistyki realizmu socjalistycznego umożliwiło zrealizowanie obiektu według wczesnych koncepcji, które, mimo upływu kilku lat, nadal cechowała niezwykle nowoczesna i ekspresyjna forma. Głównym założeniem projektantów pod względem wizualnym było skontrastowanie architektury budowli z bezpośrednio sąsiadującym wiaduktem im. J. Poniatowskiego, a także zaakcentowanie przystanku w przestrzeni miejskiej. W tym celu oba pawilony kasowe oraz zejścia do tunelu otrzymały łupinowe dachy o wygiętych lub pofalowanych płaszczyznach, silnie odznaczających się w krajobrazie Skarpy Wiślanej i doskonale widoczne z poziomu ulic, peronów, jak i wiaduktu. Zarazem wszystkie budowle zostały wkomponowane w tarasowe ukształtowanie terenu, m. in. poprzez nachylenie dachów górnego pawilonu oraz zejść do tunelu w kierunku Wisły. W przypadku górnego pawilonu forma dachu, będąca jego najbardziej charakterystycznym elementem, wynikała bezpośrednio z potrzeby zamaskowania romboidalnego rzutu i asymetrycznie usytuowanych schodów prowadzących na perony. Zarazem poprzez zadarcie narożników dachu ku górze podkreślono w efektowny sposób wejście do pawilonu, jednocześnie doświetlając wnętrze dziennym światłem. Funkcjonalność przystanku oraz wynikająca z tego ekspresyjna forma decydują o wartościach artystycznych obiektów. O wartościach naukowych świadczą głównie nowatorskie rozwiązania konstrukcyjne, dzięki którym wykonano m. in. efektowne, betonowe zadaszenia cechujące się niezwykłą lekkością, a także żelbetowe wiaty peronowe o dodatkowej funkcji słupów trakcyjnych. Ponadto, przystanek dokumentuje powojenny rozwój kolejnictwa na terenie Warszawy. Architekci dokończyli, przerwany wojną, projekt linii średnicowej, rozszerzając jego koncepcję o budowę przystanków osobowych, wiążących podmiejski ruchu kolejowy z komunikacją miejską. Obiekt posiada również wartości historyczne, dokumentujące rozwój kolejnictwa i Warszawy (a pośrednio również proces odbudowy, jak i rozbudowy miasta zniszczonego działaniami wojennymi) oraz wybitnych architektów, będących autorami pozostałych przystanków i dworców linii średnicowej, w tym najważniejszego z nich Dworca Centralnego.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.