Plebania parafii św. Barbary przy ul. Nowogrodzkiej 51 w Warszawie wpisana do rejestru zabytków

piątek, 20 grudnia 2019 10:29

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budynku plebanii parafii św. Barbary, położonego w Warszawie przy ul. Nowogrodzkiej 51, z uwagi na zachowane wartości historyczne.

Budynek obecnej plebanii (dawnej wikariatki) parafii św. Barbary przy ul. Nowogrodzkiej 51 zlokalizowany jest na terenie dawnego Cmentarza Świętokrzyskiego i bezpośrednio związany z jego historią. Cmentarz został założony w 1781 r. na terenach dawnej jurydyki należącej do Zgromadzenia Księży Misjonarzy świętego Wincentego á Paulo przy kościele św. Krzyża. Na terenie cmentarza wzniesiono murowane katakumby oraz domek dla służby cmentarnej, a w dalszej kolejności kościół cmentarny św. Barbary. Ok. 1784 r. zabudowa została uzupełniona o dwie kostnice. W latach 20. XIX w. liczba pochówków na cmentarzu sięgnęła już ok. 100 000, w związku z tym podjęto próby zamknięcia cmentarza, które ostatecznie nastąpiło w 1836 r. W następnych dziesięcioleciach cmentarz wraz z zabudowaniami popadał w ruinę, ostatecznie w latach 60. XIX w. został zlikwidowany, a ostatnie mogiły ekshumowane. W 1866 r. założono parafię św. Barbary, której przekazano pozostałości terenów dawnego cmentarza. Po 1866 r. wzniesiono budynek najstarszej plebanii parafialnej. W dalszej kolejności uporządkowano teren, wzniesiono kilka pomniejszych obiektów oraz zainicjowano budowę głównej świątyni parafii (ukończonej w 1886 r.). W 1884 r. (data na attyce) ukończono budowę wikariatki (obecnej plebanii) na miejscu domku dozorcy cmentarza i z wykorzystaniem jego piwnic z końca XVIII w. W latach 80. XIX w. zabudowa parafialna uzupełniona została m.in. o murowane stacje Drogi Krzyżowej oraz mauzoleum rodziny Przeździeckich. Na początku XX w. teren parafii otoczony został nowym ogrodzeniem metalowym na wysokiej podmurówce. W okresie II wojny światowej zniszczenia zabudowań parafialnych nastąpiły już we wrześniu 1939 r. Eksplozja amunicji zgromadzonej na terenie dawnego cmentarza uszkodziła większość zabudowań, a wikariatka została wypalona. W 1941 r. przystąpiono do naprawy świątyń, a w 1942 r. przeprowadzono przebudowę wikariatki z nadbudową o jedno piętro (zachowano w znacznym stopniu pierwotną artykulację elewacji, w zwieńczeniu nowej części powtórzono oryginalny gzyms i attykę). Zabudowania parafialne uległy największym zniszczeniom w 1944 r., w grudniu kościół św. Piotra i Pawła wysadzono w powietrze, dawna plebania została znacznie uszkodzona, z oficyny w tylnej części działki pozostała jedynie jedna ściana, a wikariatka została ponownie spalona (ocalały ściany obwodowe w odbudowanych gabarytach, klatka schodowa i jedno mieszkanie na parterze). W okresie powojennym na miejscu dawnej plebani wzniesiony został dom katechetyczny, natomiast dawną wikariatkę odbudowano i przeznaczono na plebanię. W 2. poł. lat 80. XX w. po płn. stronie plebani wzniesiono dom katechetyczno-administracyjny połączony nadwieszonym łącznikiem z budynkiem historycznym, a aneks klatki schodowej w tylnej części budynku został poszerzony.

Budynek w chwili obecnej zawiera w swojej strukturze architektonicznej cztery główne fazy zabudowy: relikty dawnego budynku cmentarnego w płd. części piwnic z końca XVIII w., płn. część piwnic i mury obwodowe dwóch dolnych kondygnacji z końca XIX w., nadbudowę z 1942 r. wraz z klatką schodową oraz elementy późniejsze z okresu powojennej odbudowy oraz współczesne głównie w zakresie wystroju wnętrz i wyposażenia (m.in. współczesna stolarka okienna i w większości współczesna stolarka drzwiowa, wykończenie podłóg, ścian) oraz trzy dobudówki. Na elewacji zachowała się przedwojenna tabliczka adresowa, istniejąca nisza z ikoną Matki Bożej przeniesiona została znad okna na pierwszym piętrze. Przeprowadzone w ostatnich latach remonty wykonane zostały w oparciu o historyczny układ przestrzenny budynku oraz z wykorzystaniem jego historycznych murów obwodowych. W nadbudowanej części powtórzono pierwotną artykulację elewacji.

Wartość historyczna obiektu związana jest przede wszystkim z ciągłością trwania zabudowy parafii św. Barbary. Plebania, dawna wikariatka, jest nie tylko jednym z najstarszych budynków w okolicy, ale też obok kaplicy św. Barbary, jednym z cenniejszych elementów spuścizny architektonicznej parafii. Budynek obecnej plebanii, pomimo skromnej formy architektonicznej, zachował w znacznym stopniu pierwotny wygląd nadany mu w 1884 r. (utrwalony na fotografiach z okresu wojennego). Wprowadzona w 1942 r. nadbudowa, zachowana w okresie powojennych remontów budynku, powtarza formy historyczne zastosowane w dekoracji plebanii oraz w niewielkim stopniu wpływa na zmianę proporcji całej bryły. Najstarsze relikty obiektu wiążą się z początkami funkcjonowania parafii św. Barbary oraz historią jej głównej świątyni. Budynek jest również dokumentem epizodów związanych ze zniszczeniami II wojny światowej oraz heroicznymi próbami odbudowy obiektów cennych nie tylko ze względów użytkowych, ale też symbolicznych. Wartość historyczna obiektu jest tym większa, iż najstarsze relikty jego struktury budowlanej można wiązać z dużym prawdopodobieństwem z dziejami Cmentarza Świętokrzyskiego oraz ostatnimi dziesięcioleciami XVIII w.

Jednocześnie informuję, iż pismem z dn. 18.12.2019 r. współwłaściciele nieruchomości oświadczyli, iż nie kwestionują zawartych w decyzji ustaleń oraz nie przewidują odwołania od decyzji.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Budynek dworca kolejowego w Płochocinie wpisany do rejestru zabytków

piątek, 13 grudnia 2019 09:53

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budynku dworca kolejowego położonego w Płochocinie przy ul. Długiej 3 (gm. Ożarów Mazowiecki), z uwagi na posiadane wartości artystyczne.

Stacja kolejowa na terenie Płochocina istniała już w okresie międzywojennym, natomiast istniejący budynek dworca kolejowego zbudowano w 1953 r. Dworzec stanowi element linii obsługującej połączenia na odcinku między dworcami przy linii nr 3 relacji Warszawa Zachodnia – Kunowice. 9 września 1939 r. w Płochocinie na skutek odcięcia drogi ewakuacji do Warszawy przez niemieckie oddziały w Ołtarzewie został opuszczony i zniszczony przez załogę polski pociąg pancerny nr 12 (dawny "Poznańczyk"). Wysadzony w powietrze pociąg został uwieczniony na fotografiach przez licznych żołnierzy niemieckich, stając się przez to jednym z najczęściej fotografowanych polskich pociągów pancernych w historii.

Obiekt usytuowany jest w centralnej części wsi Płochocin, po południowej stronie torów kolejowych. Od południa graniczy z ulicą Długą, od północy zaś z wyjściami na perony i do tunelu. Założony został na planie kwadratu. Jest wolnostojący, jednokondygnacyjny, o zwartej bryle, murowany z cegły pełnej ceramicznej, na zaprawie wapiennej, o ścianach zróżnicowanej grubości, posadowiony na ceglanych lub betonowych fundamentach, częściowo podpiwniczony. Budynek przykryty jest dachem mansardowym czterospadowym osadzonym na więźbie płatwiowo-kleszczowej. Hal kasowy ozdobiony został posadzką z lastrico, stalowymi kratami, filarami oraz dekoracją sztukatorską. Na wszystkich ścianach znajdują się lamperie w formie sztukateryjnie opracowanych pionowych pasów. Partie sufitu po obu stronach belki sufitowej podkreślono sztukateriami w formie zdwojonych opasek. Pomiędzy filarami znajduje się oryginalna, masywna, drewniana ława z dekoracyjnie opracowanymi, żeliwnymi nogami.

Budynek prezentuje wartości artystyczne, które uwidaczniają się w klasycznych proporcjach elementów architektonicznych (parterowa bryła urozmaicona narożnymi podcieniami, mansardowy dach z attyką) oraz w szczegółach kompozycji i opracowania elewacji (harmonijne zestrojenia kolorystyczne, zróżnicowane elementy artykulacji architektonicznej). Przetrwały również elementy wykończeniowe definiujące jego wyraz plastyczny (m.in. wystrój sali holu kasowego). Dworzec zachował zasadniczo podstawowe komponenty struktury przestrzennej, bez naruszenia kluczowej substancji zabytkowej, w tym istotnych dla odbioru całości rozwiązań wykończeniowych i przestrzennych. Zrealizowany w latach pięćdziesiątych XX w. budynek oferował optymalne rozwiązania zarówno pod względem funkcjonalno-komunikacyjnym jak i estetyczno-użytkowym (bryła, dekoracja elewacji, wystrój i wyposażenie wnętrz). Tym samym obiekt stanowi wartościowy przykład budownictwa kolejowego okresu powojennego o indywidualnej formie architektonicznej i dobrym stanie zachowania.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Kolejne drewniane wille wpisane do rejestru zabytków

czwartek, 12 grudnia 2019 13:30

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego wilii „Nowość” i „Nowość II”, położonych w Otwocku przy ul. Kościuszki 5 i 7, z uwagi na zachowane wartości artystyczne i historyczne.

Historia drewnianych budynków mieszkalnych położonych przy ul. Kościuszki 5 i 7 w Otwocku ma bezpośredni związek ze społecznością żydowską, która w okresie międzywojennym stanowiła znaczną część mieszkańców miejscowości. Żydzi na terenie Otwocka zajmowali się głównie handlem i rzemiosłem, jednak dość popularnym zajęciem było również prowadzenie pensjonatów i uzdrowisk. Podlegali oni gminie żydowskiej w Karczewie, a po 1916 r. powstała samodzielna gmina żydowska w Otwocku. Jej prezesem był Pinkas Kacenelenbogen, na którego posesji w 1924 r. została wybudowana willa „Nowość” i „Nowość II”, jako ekskluzywne pensjonaty składające się na kompleks zwany „Willa Nowość”.

Oba budynki wzniesiono jako drewniane, wolnostojące wille, zlokalizowane na obszernej zalesionej działce. W latach 30. XX w. do szczytowej ściany skrzydła wschodniego domu pod adresem Kościuszki 7 dobudowano do parterowy aneks mieszkalny. Budynek, prawdopodobnie krótko, dzierżawiła Stanisława Czaplicka prowadząc w nim prywatny pensjonat. Przede wszystkim pełnił on jednak funkcję całorocznego domu mieszkalnego, gdzie oprócz właściciela mieszkał wraz z rodziną dr. Ludwik Mierosławski – jeden z najbardziej znanych lekarzy otwockich i prawnuk polskiego generała, dyktatora powstania styczniowego, działacza niepodległościowego. Mieszkanie wynajmował również dr Wayndenfeld i dr Stanisław Oracz. W domu przy ul. Kościuszki 5 mieszkał zaś m.in. komendant policji Bronisław Marchlewicz, który za ratowanie żydowskich dzieci podczas wojny został odznaczony medalem „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata”. Po 1945 r. oba budynki przejął Skarb Państwa włączając je do zasobu lokali komunalnych.

Obydwa budynki stanowią dzieło zamkniętej epoki jako przykłady drewnianego budownictwa letniskowego wznoszonego w okresie międzywojennym na terenie Otwocka. Obiekty posiadają charakterystyczne cechy drewnianej architektury doliny rzeki Świder rozpowszechnionej od lat 80. XX w. do końca okresu międzywojennego, tym samym są cennym świadectwem dawnej sztuki ciesielskiej i reliktem budownictwa letniskowego Otwocka. Wille wyróżniają się wysokimi walorami architektonicznymi, na które składają się m.in. indywidualnie zaprojektowana bryła urozmaicona werandami ze starannie opracowanym drewnianym detalem architektonicznym. Na wartości artystyczne obiektów składają się ponadto zróżnicowane motywy zdobnicze o indywidualnym wyrazie estetycznym (dekorowanie żłobieniami szalunki, profilowane słupy i tralki balustrad, wykończone rzeźbiarsko listwy pod okapami, ażurowe płyciny, ramowo-płycinowe okiennice, gzymsy oddzielające kondygnacje budynku jak i werand). Szczególna wartość budynków wynika również z zachowania w bardzo dużym stopniu i dobrym stanie detali wystroju elewacji, stolarki okiennej i częściowo drzwiowej oraz elementów wyposażenia obejmujących m.in. klatki schodowe, bogato dekorowane piece kaflowe, drewniane podłogi i szalunki ścian.

Nieruchomości posiadają również walory historyczne jako cenne relikty zagospodarowania Otwocka z okresu dwudziestolecia międzywojennego oraz świadectwo letniskowej przeszłości miejscowości, a historia obiektów związanych ze społecznością żydowską i ważnymi dla dziejów miejscowości postaciami odzwierciedla również przemiany społeczne i historyczne wpływające na charakter miejscowości.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków