Dekoracja sgraffitowa budynku przy ul. Bednarskiej 11 w Warszawie wpisana do rejestru zabytków

poniedziałek, 09 grudnia 2019 16:24

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków ruchomych województwa mazowieckiego dwóch kompozycji sgraffitowych pt.: „Stara i Nowa Warszawa”, wykonanych w 1952 r., według projektu Jana Seweryna Sokołowskiego przy współpracy Zofii Czarnockiej-Kowalskiej, usytuowanych na północnej elewacji budynku położonego przy ul. Bednarskiej 11 w Warszawie, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe oraz zły stan zachowania wymagający podjęcia pilnych prac konserwatorskich.

Budynek, na którym wykonane zostały dekoracje sgraffitowe powstał w latach 1950-52, według projektu inż. Lecha Załęskiego. Autorami powyższej dekoracji architektonicznej są wybitni artyści związani ze środowiskiem warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (ASP) i czynnie uczestniczący w odbudowie Stolicy - Jan Sokołowski oraz Zofia Czarnocka-Kowalska. Oboje należeli do twórców kształtujących plastyczny charakter odbudowanych po zniszczeniach wojennych Mariensztatu oraz kamienic Starego i Nowego Miasta.

Obie kompozycje mają układ pasowy. W górnej strefie umiejscowione są stylizowane panoramy Warszawy - historycznej oraz współczesnej. Poniżej jest widoczny pas rzeki, po której żeglują jednostki pływające, charakterystyczne dla danego okresu. Panorama miasta wraz z Wisłą oddzielona jest w obu kwaterach od niższej strefy stylizowaną zgeometryzowaną banderolą z nazwą miasta (łacińską „VARSOVIA” i polską „WARSZAWA”). W dolnym pasie znajdują się sceny rodzajowe ukazujące rzemieślników i robotników przy pracy. Obrazy zwieńczone są wizerunkami tarczy herbowej Warszawy w przedstawieniem ikonograficznym Syreny w formach historycznych oraz współczesnych. Kolorystyka omawianych przedstawień utrzymana jest w gamie czerni, brązu i beżu. Obie dekoracje wymagają obecnie pilnych prac konserwatorskich i rekonstrukcji uszkodzonych płaszczyzn, zwłaszcza kwatera Nowa Warszawa (zachowały się projekty obu kwater autorstwa Jana Sokołowskiego).

Przedmiotowe kompozycje z elewacji gmachu przy ulicy Bednarskiej 11 są cennym przykładem dekoracji architektonicznej początku lat 50. XX. Stanowią integralny element wystroju obecnego budynku szkoły (dawniej Domu Towarowego). Wpisane są one w artykulację elewacji budynku należącego do zespołu budowlanego osiedla Mariensztat, które było projektowane w spójny sposób, zarówno pod względem urbanistycznym i architektonicznym, jak i plastycznym. Są to jedne z bardziej rozbudowanych treściowo i kompozycyjnie sgraffit powojennych powstałych na terenie Warszawy. Cechuje je wysoka jakość plastyczna. Jako element założenia Mariensztatu oraz przykład plastyki doby socrealizmu posiadają także wartości historyczne. Treść sgraffit odpowiadała założeniom obowiązującego od 1949 roku stylu realizmu socjalistycznego. Tematyka ówczesnych realizacji miała dotyczyć - jak w przedmiotowych kompozycjach - ludzkiej pracy, natomiast w formie dzieła miały odwoływać się do realizmu oraz tradycyjnej formy malarstwa historycznego – w tym wypadku także grafiki. Omawiane przedstawienia posiadają ponadto niezaprzeczalne wartości naukowe. Pozwalają prowadzić badania samej techniki tworzenia tej formy dekoracji architektonicznej, rozwiązań technologicznych i materiałowych. Stanowią ponadto przyczynek do badań nad polską sztuką dekoracyjną i zdobnictwem architektonicznym tego okresu. Wartości naukowe tych realizacji wiążą się także z autorami dekoracji - czołowymi artystami działającymi w okresie powojennym w ramach stylu socrealistycznego, zachowującymi przy tym wysoki poziom artystyczny i oryginalność koncepcji.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Willa Pod Bocianem w Pruszkowie wpisana do rejestru zabytków

środa, 04 grudnia 2019 15:34

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego wilii pod Bocianem, wraz z terenem posesji, położonej przy ul. Kraszewskiego 18 w Pruszkowie, z uwagi na zachowane wartości artystyczne i historyczne.

Willę Pod Bocianem wzniesiono w latach 30. XX w. dla Anieli i Karola Siemiatyczów (dawny numer 23). Karol Siemiatycz, obywatel pochodzenia żydowskiego, był wówczas głównym księgowym Pruszkowskiej Fabryki Ultramaryny Sommer i Nower Sp. Akc. W okresie okupacji niemieckiej budynek willi Pod Bocianem przejęła na swoją siedzibę niemiecka Policja Porządkowa (Ordnungspolizei, w skrócie Orpo), formacja wymuszająca realizację polityki okupacyjnej w mieście. Wówczas też częściowo przebudowano wnętrza obiektu. W budynku odbywały się przesłuchania, w piwnicach urządzono cele więzienne, na terenie posesji oraz w pobliskim parku przeprowadzano egzekucje. Po wyzwoleniu miasta z okupacji niemieckiej budynek zajęło NKWD, a od kwietnia 1945 r. Komitet Miejski PPR. Po 1989 r. nieruchomość została zwrócona spadkobiercom dawnych właścicieli, którzy odsprzedali ją miastu.

Wolnostojąca Willa znajduje się w tylnej części prostokątnej, ogrodzonej posesji. Budynek założony jest na rzucie prostokąta. Kompozycja bryły budynku jest zwarta, asymetryczna, zróżnicowana ryzalitami i tarasami, złożona z 3-kondygnacyjnej partii centralnej i 2-kondygnacyjnych partii bocznych z niską partią poddasza doświetloną niewielkimi oknami. W budynku zachował się oryginalny wystrój wnętrz w postaci półkolumn flankujących wysokie okno w reprezentacyjnej klatce schodowej oraz ujmujących wnęki umieszczone we frontowym półokrągłym ryzalicie, drzwi dwuskrzydłowych wewnętrznych i prowadzących na narożny taras oraz wystroju klatek schodowych. Stolarka okien i część drzwi jest współczesna. Reprezentacyjna klatka schodowa wyposażona została w ramowo-płycinową dekorację sufitu, komplet wysokich drewnianych drzwi dwuskrzydłowych ramowo płycinowych, drewniane lamperie ramowo-płycinowe.

Dom mieszkalny rodziny Siemiatyczów prezentuje wartości historyczne jako doskonale zachowany przykład willi miejskiej z okresu dwudziestolecia międzywojennego na terenie Pruszkowa, cenny relikt zagospodarowania miasta pochodzący z fazy jego dynamicznej zabudowy oraz świadectwo reprezentacyjnego charakteru jego najstarszej części. Tym samym obiekt upamiętnia również przemiany społeczne i urbanistyczne, które ukształtowały charakter miejscowości. O wartości historycznej obiektu świadczy również fakt, iż była ona własnością znanej na terenie Pruszkowa rodziny, wywłaszczonej przez władze okupacyjne, w czasie II wojny światowej w budynku mieściło się niemieckie więzienie, a następnie katownia NKWD. Tym samym willa stanowi jeden z dowodów zbrodni dokonywanych na Polakach przez władze reżimów totalitarnych. Budynek wyróżnia się ponadto wysokimi walorami architektonicznymi, na które składają się m.in. addycyjnie zakomponowana bryła urozmaicona ryzalitami, tarasem i balkonami, wykończona prostym, eleganckim detalem architektonicznym. Budynek wraz z terenem posesji stanowi dobrze zachowany przykład modernistycznej reprezentacyjnej willi miejskiej zakomponowanej w otoczeniu zieleni. Na indywidualny walor artystyczny obiektu składa się ponadto repertuar motywów zdobniczych charakterystycznych dla polskiego modernizmu okresu międzywojennego: relingowe balustrady balkonów, okrągłe okienka, motyw ramowo-płycinowy powtórzony w lamperiach, dekoracji sufitu na klatce schodowej i dekoracji drzwi, dekorowane żłobieniami balustrady schodów.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Zespół budowlany dawnych Warszawskich Zakładów Mechanicznych wpisany do rejestru zabytków

środa, 20 listopada 2019 22:40

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego zespołu budowlanego dawnych Warszawskich Zakładów Mechanicznych (PZL-WZM), położonego przy ul. Czerniakowskiej 89/93 w Warszawie, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe.

Dawny zespół budowlany Warszawskich Zakładów Mechanicznych rozplanowany jest na prostokątnej działce zlokalizowanej w obrębie ulic Czerniakowska, Kaszubka, Czerska. Główny wjazd na posesję wraz z bramą i portiernią znajduje się w płd.-wsch. części działki od strony ul. Czerniakowskiej. Zespół rozplanowany jest na grzebieniowym planie z dłuższą elewacją wzdłuż ul. Kaszubskiej, czterema skrzydłami poprzecznymi i trzema otwartymi dziedzińcami od strony płd. Główny korpus uzupełniony jest parterową halą produkcyjną. W płd.-wsch. części działki znajduje się parterowa portiernia. Zespół poprzedzony jest od strony wschodniej obszernym terenem zagospodarowanym jako utwardzony podjazd i zieleń

Dawny zespół zabudowy Warszawskich Zakładów Mechanicznych zachował się w pierwotnej formie nadanej mu od schyłku lat 40. do poł. lat 60. XX w. Pomimo, iż cały projekt realizowany był na przestrzeni kilkunastu lat, oparty został na pierwotnej koncepcji projektowej autorstwa Stefana Zielińskiego i Witolda Stępnia opracowanej w 1948 r., zmodyfikowanej w niewielkim stopniu w latach późniejszych. Do 1953 r. wzniesione zostały główne elementy zespołu (hala żelbetowa oraz trzy skrzydła), do lat 60. wybudowane zostały pozostałe elementy stanowiące główny korpus całego zespołu, uzupełnione w okresie późniejszym o obiekty mniejszej skali (portiernia). Pomimo niewielkiego rozwarstwienia chronologicznego główne elementy zespołu posiadają konsekwentnie zachowaną skalę zabudowy, jednorodny kostium architektoniczny oraz czytelną surową stylistę charakterystyczną dla obiektów przemysłowych okresu powojennego.

Przedmiotowy zespół budowlany dokumentuje zamknięty epizod w budownictwie przemysłowym okresu powojennego, którego charakterystycznymi cechami były: wielopiętrowy układ wąskich długich hal produkcyjnych, zastosowanie dużych partii okien, wykończenie elewacji jednorodnym materiałem o walorach fakturowych, zastosowanie żelbetowej szkieletowej konstrukcji. Tego typu obiekty, wznoszone w dużej ilości w okresie powojennym w warunkach gospodarki socjalistycznej, w dobie transformacji ustrojowej traciły rację bytu, zarówno ze względu na lokalizację (zmiana charakteru dawnych dzielnic przemysłowych na mieszkalne), jak i charakter produkcji oraz warunki ekonomiczne. W następnych dziesięcioleciach wiele z nich ulegało przebudowie, bądź rozbiórce (zwłaszcza na terenie Mokotowa i Woli). Istnieje zatem realna potrzeba zachowania ostatnich reliktów zabudowy poprzemysłowej dokumentującej w tym zakresie myśl projektową i architektoniczną. Tym samym przedmiotowy zespół jest istotnym ogniwem linii rozwojowej stołecznego budownictwa przemysłowego o imponującej skali i indywidualnym wyrazie architektonicznym.

Zakłady przy ul. Czerniakowskiej poza walorem typologicznym posiadają samoistne wartości artystyczne, na które składają się: indywidualny plan oparty na grzebieniowym układzie, urozmaicony układ całej bryły wzbogacony o zewnętrzną parterową halę, przejazdy bramne i wewnętrzne dziedzińce, charakterystyczne wykończenie elewacji z rytmicznym układem indywidualnie zaprojektowanych otworów okiennych, zaakcentowanie klatek schodowych wielopodziałowymi oknami. Uzupełnieniem zabudowy jest harmonijnie zaprojektowane otoczenie obejmujące układ dróg wewnętrznych, dziedzińców i zieleni. Unikatowość zespołu polega też na jego kompleksowym rozplanowaniu w jednorodnej skali i stylistyce, z niewielkim zróżnicowaniem poszczególnych komponentów oraz dobrym stanie zachowania całej koncepcji przestrzennej.

Zachowana zabudowa fabryczna posiada walory historyczne jako dokument funkcjonowania jednego z największych zakładów mechanicznych na terenie Warszawy oraz kilku pokoleń jego pracowników i kadr zarządzających. Społeczna skala odziaływania Zakładów była na tyle duża, iż na jego potrzeby powołano m.in. placówkę oświatową i klub sportowy. Tym samym przedmiotowy zespół budowlany posiada walory historyczne nie tylko w kontekście zmian przestrzennych dzielnicy, ale też jej rozwoju społecznego i ekonomicznego w okresie PRL. Zespół jest też cennym dokumentem industrialnej przeszłości Mokotowa. Jednocześnie jest to relikt powojennych przekształceń przestrzennych i urbanistycznych dzielnicy oraz ważny dokument jej zróżnicowania funkcjonalnego. Obiekt posiada też istotny walor naukowy jako przedmiot badań budownictwa fabrycznego projektowanego i wznoszonego w warunkach gospodarki socjalistycznej. Duża ilość dostępnych archiwaliów w powiązaniu z zachowaną zabudową umożliwia badanie organizacji procesu budowlanego dużego zakładu produkcyjnego zrealizowanego w ramach sześcioletniego Państwowego Planu Inwestycyjnego, w oparciu o założenia gospodarki centralnie planowanej.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków