Wiadukt Drogi Żelaznej Warszawsko-Kaliskiej zabytkiem

piątek, 12 października 2018 15:02

Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków – Jakub Lewicki wpisał do rejestru zabytków paraboliczny sklepiony wiadukt Drogi Żelaznej Warszawsko-Kaliskiej, wzniesiony w l. 1903-04, położony w Warszawie w rejonie ul. Armatniej, z uwagi na zachowane wartości historyczne, artystyczne i naukowe.

Wiadukt znajduje się w płd. części dzielnicy Wola, na zach. od dworca Warszawa Zachodnia, w rejonie stacji technicznej Czyste. Obecnie jest wyłączony z użytkowania i nie pełni już swojej funkcji nośnej. Pierwotnie stanowił element szerokotorowego objazdu normalnotorowej stacji Warszawa Pasażerska. Dodatkową funkcją wiaduktu przy ul. Armatniej było również zapewnienie komunikacji na poziomie gruntu, między osiedlem a placami przeładunkowymi po drugiej stronie. Po wymianie przez pruskie wojska podczas I wojny światowej linii kolejowych na normalnotorowe, wiadukt przestał być potrzebny i utracił pierwotną funkcję. W ten sposób stał się jedynie fragmentem ciągu komunikacyjnego ul. Armatniej.

Konstrukcja wiaduktu jest unowocześnioną adaptacją projektu opracowanego wcześniej dla Południowo-Wschodnich Dróg Żelaznych. Jej nowatorstwo polegało na wykorzystaniu nowoczesnej konstrukcji żelbetowej w połączeniu z tradycyjną, murowaną z cegły. Tego typu wiadukty kamienno-żelbetowe były formą przejściową, zanim powstały budowle całkowicie żelbetowe. Można stwierdzić, że wiadukt przy ul. Armatniej jest pierwszym przykładem zastosowania konstrukcji żelbetowej w budownictwie kolejowym zaboru rosyjskiego. Z pewnością jest jednym z pierwszych w Polsce i w Warszawie wiaduktów o konstrukcji żelbetowej - obok mostu na rzece Rudawie w Krakowie (1891 r.) i wiaduktu przy ul. Karowej w Warszawie (1904 r.).

Ze względu na zastosowanie nowoczesnego rozwiązania w postaci wzmocnienia murowanej konstrukcji parabolicznej żelbetem, wiadukt kolejowy przy Armatniej jest materialnym świadectwem ewolucji myśli technicznej w dziedzinie konstrukcji, a tym samym obiektem o wyjątkowej wartości naukowej, stanowiącym przedmiot badań historyków techniki. Ponadto, jako relikt części nieistniejącej obecnie linii kolejowej, dokumentuje przebieg Drogi Żelaznej Warszawsko-Kaliskiej oraz historię rozbudowy warszawskiego węzła kolejowego. Napisy odręcznie wyryte na cegłach (z lat 1915-18, pozostawione przez żołnierzy niemieckich z 2. batalionu piechoty landszturmu „Burg” (IV/35) kwaterującego w Warszawie w koszarach przy ulicy Koszykowej), będące w przestrzeni publicznej czytelnym śladem żywej historii miasta i dzielnicy, świadczą o historycznych walorach obiektu. Wiadukt ten jest również cennym przykładem architektury ceglanej, charakterystycznej dla czasów carskich. Jego walor estetyczny - staranne wykończenie cegłą i kamienną okładziną, jak i stylistyczna spójność z zabudowaniami sąsiedniego osiedla kolejowego sprawiają, że mimo utraty dawnej funkcji, pozostaje istotnym elementem lokalnego krajobrazu. Pełni także rolę dominanty w perspektywie ul. Armatniej i zapewnia kameralny charakter dawnego osiedla kolejowego, oddzielając domy od torów. Wskazane elementy architektoniczne i konstrukcyjne stanowią cenny dokument rozwiązań stosowanych w realizacjach kolejowych początku XX w. oraz klasyfikują przedmiotowy wiadukt jako bogate źródło wiedzy dla historyków i varsavianistów, a tym samym obiekt o wyjątkowej wartości naukowej.

Postępowanie wszczęto na wniosek organizacji społecznej Obrońcy Zabytków Warszawy.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury I Dziedzictwa Narodowego.

Kolejny zabytek w Warszawie

piątek, 12 października 2018 14:47

Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków – Jakub Lewicki wpisał do rejestru zabytków trzy kamienice Władysława Pachulskiego i Andrzeja Domańskiego, wzniesione w l. 1911-1914, położone w Warszawie przy ul. Stalowej 37, 41 i Strzeleckiej 26, z uwagi na zachowane wartości historyczne, artystyczne i naukowe.

Przedmiotowy zespół kamienic powstał w l. 1911-14 w obrębie Nowej Pragi, czyli tzw. Konopaczyzny, uregulowanej w 1861 r. W płn.-wsch. rejonie dzielnicy, rozszerzającej z czasem swe granice, wyodrębniono teren pod przyszłą inwestycję, ulegający z upływem lat rozdrobnieniu. W 1910 r. zespół parceli został scalony przez dwóch zamożnych wspólników – pracownika sądowego Władysława Pachulskiego oraz kupca Andrzeja Domańskiego. Był to obszar odpowiadający obecnym adresom Stalowa 37, 39 i 41 oraz Strzelecka 24 i 26, przedzielony pasem gruntu stanowiącym rezerwę pod wytyczenie przedłużenia ul. Czynszowej. W ten sposób inwestorzy skumulowali duży jak na ówczesne standardy budowlane obszar, co pozwoliło na rozplanowanie interesującego i jednolitego pod względem architektonicznym kompleksu budynków – inwestycji w pierwotnym zamiarze dwuetapowej. Zespół w swej konfiguracji przestrzennej odzwierciedla planowaną, a ostatecznie niezrealizowaną, kontynuację zabudowy wzdłuż projektowanego odcinka ul. Czynszowej. Obejmuje trzy pięciokondygnacyjne kamienice z przyulicznymi domami frontowymi i jednostronnie dołączonymi różnej długości skrzydłami oficyn, przy czym oficyny kamienic przy ul. Stalowej 41 i Strzeleckiej 26 połączono w jeden ciąg. Wszystkie trzy kamienice Pachulskiego i Domańskiego mimo różnic w bryle i rozplanowaniu stanowią zespół utrzymany w spójnej konwencji stylistycznej z szeregiem wspólnych rozwiązań architektonicznych i wykończeniowych. Wszystkie wzniesiono w tradycyjnej technologii murowanej i wyposażono w drewniane stropy. Elewacje kamienic otrzymały tynkowany boniowany parter, a powyżej jednolitą okładzinę ceramiczną – od frontu z szarej cegły, urozmaiconej szachownicowym deseniem w obrębie ostatniej kondygnacji, od podwórza oraz w jednej z elewacji szczytowych z czerwonej cegły licowej. Ponadto, zachowała się artykulacja w postaci ozdobnych gzymsów oraz półtralki i ich imitacje zdobiące płyciny podokienne fasad. Dodatkowo elewacje frontowe dwu kamienic przy ul. Stalowej zwieńczono na osi trójkątnym szczytem, wzbogaconym reliefami figuralnymi na ujmujących szczyt cokolikach. Charakterystyczne dla całego zespołu są ujęte w proste opaski dwuskrzydłowe okna z uchylnym wielopodziałowym nadślemieniem oraz bardziej urozmaicone okna klatek schodowych (nienaruszony komplet w kamienicy przy ul. Stalowej 37). Wspólne jednakowe elementy wyposażenia i wystroju wprowadzono także na klatkach schodowych w kamienicach przy ul. Stalowej 37 i 41. Schody o konstrukcji stalowej otrzymały szereg elementów o charakterze dekoracyjnym: ażurowe prześwity metalowych podstopnic, zdobione belki policzkowe i stalowe balustrady z prętów giętych w formy wici roślinnej. Oryginalne płycinowe drzwi do mieszkań o geometrycznej dekoracji skrzydeł, występowały w kilku wariantach, reprezentowanych w obydwu budynkach. Skromniejszy wariant wyposażenia zastosowano w kamienicy przy ul. Strzeleckiej 26. Schody o analogicznej konstrukcji jak w dwóch pozostałych kamienicach otrzymały skromniejsze balustrady z dekoracyjnie kształtowanych prętów. Zachowały się drzwi płycinowe o prostszych formach i wykończenie spoczników z dwubarwnych płytek. We wnętrzach mieszkalnych poszczególnych budynków w różnym stopniu przetrwały przykłady stolarki drzwiowej oraz piece kaflowe, w tym komponenty o walorach dekoracyjnych.

Kamienice przetrwały wojnę bez większych zniszczeń, a po upaństwowieniu zasobu nie uległy znacznym przekształceniem w zakresie układu przestrzennego z nielicznymi wtórnymi podziałami. Zespół dokumentuje rozwój Nowej Pragi, jako przykład wieloetapowego przedsięwzięcia budowlanego. Forma architektoniczna kamienic, ich układ przestrzenny i wystrój są wartościowymi przykładami określonych rozwiązań budowlanych, stylistycznych i materiałowych, stosowanych w kamienicy warszawskiej w początkach drugiej dekady XX w. Szczególny walor przedmiotowych budynków stanowi także fakt, że ich układ wyłamuje się ze schematu typowej praskiej zabudowy czynszowej. Wzniesiony przez Pachulskiego i Domańskiego kompleks oferował odmiennie ukształtowaną zabudowę z przewagą mniejszych mieszkań adresowanych dla uboższych najemców bez wyraźnego różnicowania standardu klatek i przy dobrej jakości rozwiązaniach architektoniczno-zdobniczych. Wartości artystyczne i stylistyczne budynków koncentrują się na utrzymanych w ujednoliconej konwencji elewacjach z dyskretnie wprowadzonym detalem, okładziną ceramiczną i szczątkowo zachowaną ornamentyką balustrad. Powyższe walory przejawiają się również w jakości opracowania zachowanych wnętrz. Ponadto, wysoki poziom zachowania oryginalnej substancji zabytkowej, mimo znacznego stopnia jej wyeksploatowania i częściowej wymiany poszczególnych elementów, a także niezaburzona forma architektoniczna, nadaje budynkom walor autentyzmu.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Zespół budowlany szkół powszechnych w Warszawie zabytkiem

piątek, 12 października 2018 14:47

Jakub Lewicki – Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków zespół budowlany szkół powszechnych (składający się z trójskrzydłowego gmachu szkolnego oraz dwóch budynków mieszkalnych dla nauczycieli) wraz z terenem, powstały w l. 1925-27, wg projektu arch. Konstantego Sylwina Jakimowicza, położony w Warszawie przy ul. Otwockiej 3, Łochowskiej 40 oraz Siedleckiej 29, w dzielnicy Praga-Północ, z uwagi na zachowane wartości historyczne, artystyczne i naukowe.

Odzyskanie przez Polskę niepodległości wiązało się z koniecznością natychmiastowego utworzenia instytucji zapewniających funkcjonowanie odradzającego się po 123 latach państwa. Dotyczyło to również systemu edukacji, dotychczas w pełni podporządkowanego polityce zaborców, a tym samym pozbawionego jednolitego programu nauczania, wykfalifikowanych kadr, a także odpowiedniej infrastruktury. Ponadto, dekretem z 07.02.1919 r. został wprowadzony obowiązek bezpłatnej, siedmioletniej szkoły powszechnej dla dzieci w wieku od 7 do 14 roku życia. Aby przyjęte ustalenia mogły zostać zrealizowane należało w tym celu powiększyć sieć szkół o nowe gmachy, które miały powstać według nowoczesnych wytycznych. Zgodnie z tymi koncepcjami został wybudowany przedmiotowy zespół budowlany, wyposażony w dobrze doświetlone sale lekcyjne, laboratoria i sale gimnastyczne, a także w przyszkolne domy dla nauczycieli. Jego zachowanie dokumentuje proces tworzonego od podstaw systemu edukacji, a także proces odradzania się państwa, które pomimo wielu problemów wewnętrznych i ograniczonych środków finansowych, dotowało rozwój oświaty w Polsce. Władze miasta odpowiedzialne za utrzymanie szkół powszechnych, powierzały wykonanie projektów znakomitym architektom, dla których wzorcem były Liceum Batorego przy Myśliwieckiej, projektu Tadeusza Tołwińskiego oraz pierwsza z ośmiu szkół powszechnych przy ulicy Bartniczej autorstwa Zdzisława Mączeńskiego. Realizację Konstantego Jakimowicza odróżnia od pozostałych niezwykle symetryczny układ oraz obrzeżna lokalizacja budynków, co wynikało głównie z kształtu i położenia posesji. Nie bez znaczenia jest także historyzująca forma, która obrazuje poszukiwania przez architektów stylu narodowego, często stosowanego w l. 20. XX w. Monumentalny charakter całego założenia uzyskano poprzez gradację brył pod względem ich wielkości, jak i bogactwa dekoracji. Integralnym elementem całego założenia jest również teren posesji z częściowo zachowaną brukowaną nawierzchnią, wykorzystywany między innymi do zajęć pozalekcyjnych oraz przez mieszkańców kamienic.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.