Kamienica parafii Ewangelicko-Augsburskiej przy ul. Kredytowej w Warszawie rejestrze zabytków

piątek, 17 grudnia 2021 13:12

Postanowiłem wpisać do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego kamienicę parafii Ewangelicko-Augsburskiej położoną przy ul. Kredytowej 4 w Warszawie wraz z terenem posesji, z uwagi na zachowane wartości artystyczne i historyczne nieruchomości. 

Posesja przy ul. Kredytowej 4 (d. hip. 1066 I) została zakupiona przez Gminę Ewangelicką w 1852 r. od Banku Polskiego. Rok później ukończono budowę Domu Starców i Kalek Ewangelickich proj. Ludwika Szmideckiego. W 1875 r. Kolegium Kościelne Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Warszawie podjęło decyzję o zabudowie narożnej części działki. W 1900 r. Kolegium zdecydowało się przenieść Dom Starców i Sierot, a istniejący budynek przebudować i rozbudować, wraz ze zmianą funkcji na dom dochodowy. 

Wstępne koncepcje budynku frontowego opracował architekt Paweł Hoser. Ostatecznie do realizacji budynku głównego i oficyny przyjęto jednak projekt autorstwa Henryka Gaya. W 1910 r. częściowo rozebrano budynek Domu Starców i Kalek Ewangelickich, wykorzystując zachowane mury w nowoprojektowanej kamienicy. W projekcie przewidziano także budowę tzw. „podwójnej” oficyny, składającej się z budynku poprzecznego i stycznych do niego od strony zachodniej dwóch oficyn bocznych. Prace budowlane prowadziło Towarzystwo Akcyjne Zakładów Przemysłowo-Budowlanych Franciszek Martens & Adolf Daab, środków dostarczała także cegielnia Kazimierza Granzowa. W kolejnych latach zabudowę działki zagęszczono wznosząc dom parafialny oraz budynek szkolny z oficyną (1912), nadbudowano także oficyny. W latach 20. XX w. zmodernizowano wnętrza oficyny poprzecznej (główną klatkę schodową, wystrój części lokali).

W dwudziestoleciu międzywojennym w kamienicy przy ul. Kredytowej 4 swoją siedzibę miały liczne instytucje i przedsiębiorstwa, m.in. Dyrekcja Gazowni Miejskiej, Zarząd Rady Głównej Opiekuńczej, Linguaphone Institute w Polsce S-ka z o. o., Związek Zawodowy „Przemysł Superfosfatowy”, Biuro Rolniczo-Techniczne inż. St. Nawakowskiego, S-ka firmowa Składy Elektrotechniczne Jerzy Hirszowski Inżynier, w piwnicach oficyny poprzecznej zlokalizowana została drukarnia. W czasie II wojny światowej budynek frontowy uległ uszkodzeniu – zniszczone zostały dachy i część stropów budynku, zachował się natomiast niemal kompletny wystrój elewacji frontowej (nieznaczne przemurowania dokonano w strefie parteru i pierwszego piętra (fot. Pęcherski 1946, archiwum MWKZ) oraz „podwójna oficyna”. Z względu na zniszczenia oraz nową koncepcję urbanistyczną rozebrano część historycznej zabudowy posesji hip. 1066 I wznosząc nowe budynki wzdłuż wschodniej granicy historycznej posesji. Zdecydowano się na zachowanie przedwojennego budynku frontowego i oficyny, wydzielając je z posesji historycznej. Obecnie oba budynki wraz z działką stanowią własność parafii Ewangelicko-Augsburskiej.

Kamienica parafii Ewangelicko-Augsburskiej położona przy ul. Kredytowej 4 w Warszawie to cenny przykład zabudowy mieszkalno-użytkowej zaprojektowanej przez wybitnego architekta Henryka Gaya, w oparciu o wcześniejszy projekt architekta Pawła Hosera. Opracowanie elewacji stanowi ciekawe i udane połączenie architektury o klasycznych proporcjach i historyzującej dekoracji z wpływami wczesnego modernizmu. Wewnątrz budynku frontowego zachowały się pozostałości pierwotnego wystroju świadczącego o wysokim standardzie budynku – dekoracyjne posadzki z płytek ceramicznych oraz marmurowa klatka schodowa.

Niezwykle istotny jest walor historyczny kamienicy, która powstała na miejscu Dom Starców i Sierot jako dom dochodowy, mający umożliwić utrzymanie ośrodków i kontynuowanie podejmowanych przez parafię Ewangelicko-Augsburską działań o charakterze opiekuńczym, dobroczynnym i edukacyjnym. Przedmiotowa kamienica wraz z oficynami oraz terenem stanowią jedyną pozostałość historycznego zagospodarowania d. działki hip. 1066 I, świadectwo przemyślanego programu użytkowego i systemu umożliwiającego prowadzenie przez warszawską gminę szeroko zakrojonej działalności charytatywnej i oświatowej. Jednocześnie budynek upamiętnia wybitnych architektów warszawskich związanych ze środowiskiem luterańskim wyznania augsburskiego – Henryka Gaya i Pawła Hosera, a także przedstawicieli elity intelektualnej zaangażowanych w działalność Komisji Budowlanej i realizację prowadzonej inwestycji, m.in. Kazimierza Ganzowa czy Towarzystwo Akcyjne Zakładów Przemysłowo-Budowlanych Franciszek Martens & Adolf Daab. Dzieje kamienicy łączą się również z działalnością ważnych instytucji i organizacji, m.in. Rady Głównej Opiekuńczej działającej w latach 1916-1920, Dyrekcji Gazowni Miejskiej, czy spółek prywatnych działających na polu edukacji, przemysłu i techniki.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Kolejna praska kamienica trafiła do rejestru zabytków

czwartek, 16 grudnia 2021 11:56

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego kamienicy frontowej wraz z oficyna boczną położonej przy ul. Brzeskiej 7 w Warszawie, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe budynku. Postępowanie w sprawie przeprowadzone zostało w związku z wnioskiem organizacji społecznej - Towarzystwa Przyjaciół Pragi.

Kamienica przy ul. Brzeskiej 7 (d. hip. 220A Praga) znajduje się przy zachodniej pierzei ulicy, w rejonie skrzyżowania z ulicą Kijowską (d. Sokolą). Co najmniej do 1897 r. na terenie posesji znajdował się sad. Budynek (kamienica frontowa wraz z oficyną boczną wzdłuż północnej granicy działki) wzniesiono została w 1898-1899 r. dla właściciela sąsiedniej kamienicy Henryka Kocha. Ok. 1911 r. dla nieruchomości założono odrębną księgę hipoteczną, a jako właścicieli wskazano Chyla Kirchenbauma, prowadzącego przy ul. Targowej skład żelaza, oraz Mosze Szapiro posiadającego wraz z  Lejbusem Porembą fabrykę gwoździ szewskich i rymarskich usytuowaną w głębi posesji. Kamienica miała charakter mieszkalno-użytkowy, do 1939 r. mieściły się w niej m.in. jadłodajnia, cukiernia, sklep spożywczy, a także kantor przewozowy, siedziba związku tragarzy czy jednoklasowa szkoła żeńska. W dwudziestoleciu międzywojennym na terenie posesji funkcjonowała Wytwórnia Uszczelnień Metalowo-Azbestowych „Wuma” Leona Pasławskiego, Wytwórnia Pudełek Blaszanych Gosławskiego, fabryka guzików „Perła” oraz Wytwórnia Zegarowa „WZ” („WUZET”) Kazimierza Żelazkiewicza i Eugeniusza Nipanicza. Wśród mieszkańców dominowali przedstawiciele klasy średniej i robotnicy, Polacy i Żydzi. Zabudowa posesji, w tym kamienica frontowa wraz z oficyną, bez większych zniszczeń przetrwały II wojnę światową i w 1945 r. została zakwalifikowana do remontu. Prac nie przeprowadzono, zdecydowano się natomiast na rozbiórkę zabudowy w tylnej części działki (najprawdopodobniej w związku z budową w l. 70 XX w. wieżowca przy ul. Targowej 26/30). Obecnie budynek jest zamieszkiwany, wyłączone z użytkowania są jedynie pojedyncze mieszkania. 

Kamienica przy ul. Brzeskiej 7 stanowi jeden z najstarszych przykładów zabudowy ulicy, z zachowanym w dużym stopniu niezwykle bogatym wystrojem architektonicznym elewacji oraz oryginalnymi elementami wystroju wnętrz, nadającymi budynkowi ponadprzeciętne walory artystyczne. Gabaryty budynku oraz charakter zabudowy (budynek frontowy z oficyną) są charakterystyczne dla zabudowy miejskiej z końca XIX w. Elementem wyróżniającym jest dekoracja czerpiąca z architektury klasycznej, z charakterystyczną gradacją rozwiązań stylistycznych począwszy od stosunkowo masywnego parteru z głębokim boniowaniem elewacji, poprzez wydzielone gzymsami kordonowymi środkowe kondygnacje o płytkim boniowaniu, po ostatnie piętro o opracowanej na gładko elewacji. Plastyczności elewacji nadają niezwykle bogate obramienia otworów okiennych z bogato dekorowanymi naczółkami oraz wydatny gzyms wieńczący z gęsto rozstawionymi wspornikami i plastyczną dekoracją kwiatową na usytuowanych między nimi płycinach. Zróżnicowany i bogaty detal architektoniczny, m.in. ornament astragalowy, cekinowy, ząbkowanie, meandry, kroksztyny z kwiatonami bezpośrednio odnoszą się do rozwiązań historycznych oraz klasycznych wzorników architektonicznych. Symetrię kompozycji podkreśla usytuowany na osi przejazd bramnych oraz facjata o mansardowym dachu. Pomimo poważnych uszkodzeń i braku konserwacji zachowały się pozostałości znacznie skromniejszego opracowania elewacji od strony podwórka oraz przejazdu bramnego, w którym na uwagę zasługują kwiatowe zworniki 3 środkowych przęseł. Kamienica stanowi ponadto cenny dokument zróżnicowania społecznego, zawodowego i narodowościowego ówczesnych mieszkańców ulicy Brzeskiej oraz w szerszym kontekście dzielnicy Praga. 

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Willa Hel w Podkowie Leśnej została wpisana do rejestru zabytków

środa, 15 grudnia 2021 12:49

Wpisałem do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budynek wielorodzinny –  
 Willę Hel, wzniesiony w latach 1932-1935, położony w Podkowie Leśnej przy ul. Jana Pawła II 29 wraz z terenem posesji, z uwagi na zachowane wartości artystyczne i historyczne obiektu. 

Willę Hel wzniesiono w latach 1932-1935 przy ówczesnej ul. Żółwińskiej. Projekt budynku datowany na 1932 rok został sporządzony dla małżeństwa Chila i Sary Nissencweigów, przedsiębiorców z Pruszkowa. Willa została wzniesiona na terenie Letniska Młochówek, rozparcelowanego w 1929 r., a następnie w 1933 r. przyłączonego do Podkowy Leśnej. Budynek powstał jako dom wielorodzinny. Na dwóch kondygnacjach urządzono łącznie cztery mieszkania o podobnym rozkładzie, każde zaopatrzone w taras i obsługiwane równocześnie przez dwie klatki schodowe. W l. 30 XX w. w willi Hel zamieszkał inż. Julian Koźmiński, polski inżynier elektryk, od 1936 r. dyrektor ds. sieci Elektrowni Miejskiej na Powiślu, komendant obrony elektrowni w czasie obrony stolicy we wrześniu 1939 roku, więziony następnie przy Al. Szucha. W 1939 r. inż. Koźmiński zawarł związek małżeński z Marią Kwaśniewską (II° voto Maleszewską), polską oszczepniczką, koszykarką, brązową medalistką Igrzysk Olimpijskich w Berlinie w rzucie oszczepem, odznaczoną Krzyżem Walecznych za pomoc rannym na Wybrzeżu Kościuszkowskim podczas wrześniowych bombardowań stolicy. Lekkoatletka przez cały okres okupacji, również po śmierci męża, przebywała w Podkowie Leśnej, pomagając potrzebującym i ukrywając w domu wiele osób prześladowanych, a po upadku powstania więźniów wyprowadzanych z obozu pruszkowskiego. Schronienie znaleźli tu m.in. poetka Ewa Szelburg-Zarembina oraz pisarz Stanisław Dygat. 

Symetrycznie ukształtowany obiekt zachował do dziś nieprzekształconą bryłę i układ elewacji. W elewacji frontowej wyróżnia się półokrągły ryzalit z portykiem wejściowym i półkolistym tarasem. W wycofane części elewacji bocznych wkomponowano dwupoziomowy układ tarasów. Tarasy i balkony zachowały oryginalne ażurowe balustrady stalowe o rytmicznie powtarzającym się geometrycznym deseniu w formie zdwojonych rombów. Pierwotnie w budynku przewidziano cztery mieszkania usytuowane na dwóch poziomach – o zbliżonej powierzchni i dyspozycji pomieszczeń. W przednim trakcie znajdowała się strefa dzienna, w tylnym przypuszczalnie narożna sypialnia i sanitariaty oraz strefa służebna z kuchnią. Dwie sprzężone klatki schodowe – frontowa i kuchenna - od poziomu półpiętra rozdziela przeszklona przegroda o zachowanej oryginalnej stolarce. Zachowały się ponadto oryginalne rozwiązania klatek schodowych, a także komplet oryginalnej stolarki drzwiowej – drzwi wejściowe, drzwi sieni oraz  fornirowane drzwi do mieszkań, wraz z zespołem przedwojennych okuć i galanterii oraz nieliczne komponenty wyposażenia lokali. Cenny element zagospodarowania posesji stanowi oryginalne stalowe ogrodzenie frontowe z wkomponowaną w furtkę nazwą willi o prostym liternictwie.

Architektoniczne walory willi Hel manifestują się w zgeometryzowanym układzie uskokowo kształtowanej bryły i sposobie opracowania głównych elewacji z dominantami w postaci zaokrąglonych ryzalitów. Walory dokumentacyjne obiektu podnoszą także zachowane rozwiązania wykończeniowe wnętrz. W koncepcji architektonicznej Willi Hel uwidacznia się umiarkowany modernizm lat 30. XX w. łączący elementy stylu międzynarodowego z tradycyjnymi rozwiązaniami przestrzennymi budownictwa mieszkaniowego. Wartości historyczne budynku związane są z osobami jego fundatorów oraz mieszkańców, a także przeszłością Podkowy Leśnej jako miejscowości letniskowej. 

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków