Wyposażenie meblarskie i metaloplastyczne siedziby Instytutu Historii PAN w rejestrze zabytków

poniedziałek, 29 marca 2021 13:12

Wpisałem do rejestru zabytków ruchomych województwa mazowieckiego zespół mebli oraz obiektów metaloplastycznych stanowiących wyposażenie Instytutu Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk, przy Rynku Starego Miasta 29/31 oraz ul. Piwnej 48 w Warszawie. Postępowanie w sprawie przeprowadzone zostało na wniosek właściciela obiektów.

Instytut Historii PAN mieści się w połączonych wnętrzami sąsiadujących kamienicach zlokalizowanych przy Rynku Starego Miasta 29 (zw. Gizińska lub Sakresowska, odbudowana 1951-53 według projektu Wacława Podlewskiego) i 31 (zw. „Pod św. Anną”, Plumhoffowska lub Książąt Mazowieckich, odbudowana 1951-53 według projektu Jana Grudzińskiego) oraz dawnej oficyny kamienicy nr 31 obecnie oznaczonej osobnym numerem (Piwna 48). Ich wnętrza zostały w 1953 r. przeznaczone na siedzibę Instytutu Historii PAN (znalazły tu także siedzibę Polskie Towarzystwo Historyczne i Towarzystwo Miłośników Historii).

Wpisem do rejestru zabytków objęto 188 obiektów obejmujących m.in. regały na książki, stoły i stoliki wraz z krzesłami, szafki katalogowe, szafki kątowe, szafy, sekretery, serwantki, biurka, sekretarzyki, fotele, boazerie oraz świeczniki i żyrandole. Funkcje mebli i sprzętów dostosowane zostały do pomieszczeń związanych z działalnością Instytutu: biblioteki i czytelni, auli i pomieszczeń konferencyjnych oraz gabinetów i biur.

Ze względu na odbudowę pierzei rynku z zachowaniem historycznego charakteru elewacji oraz wnętrz, metaloplastyka oraz meble zaprojektowane do pomieszczeń znajdujących się w przedmiotowych kamienicach nawiązują do tradycyjnych wzorców historycznych, ale zachowują walory użytkowe, a formy wyrazu i technika ich wykonania podkreślają charakter wnętrz, do których były przeznaczone. Obiekty wpisane do rejestru zabytków posiadają znaczną wartość zabytkową zarówno z uwagi na fakt, iż stanowią kontynuację tradycyjnych form meblarstwa oraz metaloplastyki, ale też jako świadectwa plastyki i sztuki użytkowej okresu powojennego. Natomiast o wartościach historycznych przedmiotowego wyposażenia decyduje głównie to, iż stanowi ono zachowany oryginalny zespół z okresu odbudowy Starego Miasta. Ponadto walory plastyczne przedmiotowych obiektów oraz ich dobra jakość warsztatowa stawiają je w szeregu dzieł sztuki wartościowych pod względem artystycznym.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Kolejna praska kamienica trafiła do rejestru zabytków

poniedziałek, 29 marca 2021 10:47

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego kamienicy położonej w Warszawie przy ul. Okrzei 30 (budynku frontowego wraz z oficynami i terenem posesji) z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe obiektu.

Kamienica zajmuje podłużną posesję o dawnym nr hipotecznym 389 przy ul. Okrzei, dawniej Brukowej. Na terenie posesji w pierwszej kolejności pojawiły się zabudowania drewniane, a murowane obiekty powstawały etapami począwszy od ok. 1879-1880 r., gdy wzniesiono dwukondygnacyjną oficynę wschodnią. Przed 1897 r. powstało skrzydło zachodnie i tylne, a następnie, prawdopodobnie ok. 1900 r. wzniesiono trzypiętrowy dom frontowy z bocznymi segmentami. Od lat 60. XIX w. właścicielem nieruchomości był Izaak Wajchenberg, a ok. 1896-1897 r. nabył ją Berek Finkelstejn. W aktach archiwalnych odnotowano kolejnych szybko zmieniających się właścicieli posesji m.in. Piotra Górskiego, Feliksa Dobrowolskiego, małż. Kamińskich, a następnie Jankiela Gutgelda, Chaskiela Merenholca i małż. Frajbaum oraz małż. Bryskier. Budynek zamieszkiwany był przed wojną głównie przez przedstawicieli społeczności żydowskiej, a według historycznych przekazów wewnątrz, podobnie jak w wielu innych kamienicach, funkcjonował dom modlitwy.

W budynku frontowym zachowały się elementy pierwotnego wykończenia głównych klatek schodowych. Najcenniejszy komponent stanowią drzwi do lokali o neobarokowym opracowaniu. Na bogatą dekorację snycerską składają się urozmaicone zdobienia płycin z heraldycznym układem orłów w segmentowych naczółkach wieńczących skrzydła. Wystroju dopełniają metalowe, skromnie zdobione balustrady oraz posadzki spoczników z lastrykowych płytek – we wschodniej klatce o gwiaździstym deseniu ujęte bordiurą z ornamentem sznurowym, w klatce zachodniej – biało-czarne, szachownicowe z podwójnymi bordiurami. Pozostałe segmenty kamienicy obsługuje łącznie pięć klatek schodowych o charakterze utylitarnym.

Kamienica, a zwłaszcza jej okazała część frontowa, będąc ważnym elementem przedwojennej tkanki miejskiej jednej z najstarszych ulic dzielnicy, dokumentuje okres najbardziej dynamicznego rozwoju budowlanego najstarszej części Pragi. Zabudowa posesji wznoszona etapami w l. ok. 1879-1900 stanowi wartościowy przykład budownictwa miejskiego Warszawy z II poł. XIX wieku z charakterystycznym zasobem rozwiązań przestrzennych, typowym dla domu czynszowego układem funkcjonalnym i zasobem rozwiązań materiałowych, konstrukcyjnych i wykończeniowych. Wieloletni proces inwestycyjny na posesji przy dawnej ul. Brukowej 30 ujawnia się w zróżnicowaniu charakteru, gabarytu i standardu zabudowań, które stopniowo na przestrzeni ok. 20 lat wypierały zabudowę drewnianą. Istotne walory wykazują zachowane komponenty wystroju domu frontowego, utrzymane w eklektycznej stylistyce przełomu XIX i XX w. Fasada kamienicy, mimo iż obecnie pozbawiona czytelnych cech stylistycznych, zachowała zarysy artykulacji, pozostałości ozdobnego zwieńczenia szczytu i charakterystyczne wykroje obramień okiennych, a ocalała dokumentacja fotograficzna może stanowić podstawę ewentualnej rekonstrukcji jej ogólnych rysów kompozycyjnych i komponentów składających się na stylistyczną tożsamość obiektu.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Zespół dawnej zabudowy kolejowej przy ul. Armatniej w Warszawie w rejestrze zabytków

piątek, 26 marca 2021 12:47

Postanowiłem wpisać do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego historyczny zespół budowlany dawnej zabudowy kolejowej położonej przy ul. Armatniej w Warszawie obejmującej domy pracowników Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej (budynki nr 6, 8, 10, 10A, 12), d. budynek dla maszyn elektrycznych (nr 3) oraz d. budynek dla pasażerów Kolei Warszawsko-Kaliskiej (budynki nr 16), z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe zespołu.

Osiedle domów mieszkalnych pracowników Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej wybudowane zostało w latach 1896 1902 i wpisywało się w politykę mieszkaniową realizowaną przez zarząd kolei od lat 70. XIX w. Do ich budowy użyto materiały budowlane różnych producentów wykorzystywane przy wznoszeniu zabudowy Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, m.in. firm Hielle i Ditrich z Żyrardowa (H&D) i Korwinów k. Częstochowy. Tzw. „domy familijne” przeznaczane były zarówno dla urzędników kolejowych, jak i pracowników służby niższej wraz z rodzinami, m.in. naczelników, kasjerów, rewizorów, maszynistów, służby konduktorskiej czy pomocy ekspedycyjnej.

W listopadzie 1902 r. Towarzystwo Akcyjne Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej uruchomiło odcinek łączący Warszawę z Kaliszem, tzw. Kolei Warszawsko-Kaliskiej. Wzniesiono wówczas infrastrukturę związaną z obsługą nowego odcinka: m.in. budynek warsztatów, budynki służby trakcji (taborowe), parowozownię i magazyny dla potrzeb warsztatów. Jednym z jej elementów był szerokotorowy objazd normalnotorowej stacji Warszawa Pasażerska, wzniesiony w latach 1903-1904 wraz z parabolicznym wiaduktem sklepionym oraz stalowym Wiaduktem Kaliskim.

W czasie II wojny światowej zniszczeniu uległa część infrastruktury technicznej, tory, trakcje, budynki warsztatowe, wieża ciśnień, bez większych zniszczeń przetrwała natomiast zabudowa mieszkalna i budynki techniczne objęte niniejszym wpisem do rejestru oraz paraboliczny wiadukt sklepiony Drogi Żelaznej Warszawsko-Kaliskiej. Po 1945 r. zabudowa przy ul. Armatniej pozostawała własnością kolei państwowych. Prowadzone prace ograniczały się do niewielkich remontów budynków mieszkalnych oraz zmiany funkcji d. budynku maszyn elektrycznych oraz d. budynku dla pasażerów Kolei Warszawsko-Kaliskiej na mieszkalną.

Historyczny zespół budowlany zabudowy kolejowej położonej przy ul. Armatniej w Warszawie, obejmującej domy pracowników Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej (budynki nr 6, 8, 10, 10A, 12), d. budynek dla maszyn elektrycznych (nr 3) oraz d. budynek dla pasażerów Kolei Warszawsko-Kaliskiej (budynki nr 16) wraz z terenem, jest wyjątkowym w skali miasta przykładem spójnej architektonicznie grupy budynków kolejowych wraz z pozostałościami zagospodarowania, pozostających względem siebie w utrwalonych historycznie relacjach funkcjonalnych i przestrzennych. Zarówno budynki mieszkalne jak i techniczne stanowią cenny przykład budownictwa charakterystycznego dla Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej i Warszawsko-Kaliskiej z końca XIX i początku XX w. Wysokie walory typologiczne i dokumentacyjne przedmiotowych budynków widoczne są w takich cechach i elementach jak zastosowanie cegły licowej do opracowania ścian zewnętrznych, wprowadzenie dekoracji w postaci cokołów, fryzów, gzymsów, lizen, obramień okiennych i drzwiowych. Do cennych elementów struktury przestrzennej zespołu należy również sposób zagospodarowania terenu, w tym opracowanie nawierzchni ul. Armatniej, zagospodarowanie ciągów komunikacyjnych wokół domów mieszkalnych, a także zachowanie po splantowaniu nasypu nieużytkowanego wiaduktu parabolicznego (wpisanego indywidualnie do rejestru zabytków nieruchomych). Zastosowanie charakterystycznych dla budownictwa kolejowego rozwiązań stylistycznych nie pozbawiło elementów tworzących ww. zespół indywidualnego wyrazu architektonicznego, na który składa się przede wszystkim staranny, zróżnicowany, ceglany detal architektoniczny, kompozycja elewacji i relacji zabudowy względem otoczenia.

Zespół budowlany przy ul. Armatniej ma również wysoką wartość historyczną. Na obszarze objętym niniejszym postępowaniem krzyżowały się drogi normalnotorowej Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej oraz szerokotorowej Kolei Warszawsko-Kaliskiej, a na wskazanym terenie zachowały się liczne obiekty świadczące o nakładaniu się procesów rozwojowych kolei na terenie Warszawy, w tym przekształceń związanych z budową nasypu, jego późniejszą niwelacją, w końcu także zniszczeń spowodowanych działaniami wojennymi. Tym samym przedmiotowy zespół stanowi materialny dokument obecności zabudowy kolejowej sięgającej schyłku XIX w. w obrębie dzisiejszego węzła kolejowego Warszawa Zachodnia, świadectwo rozwoju kolejnictwa na terenie miasta oraz dokonujących się na jego gruncie przekształceń: zmiany przebiegu sieci kolejowej, współistnienia kolei normalno- i szerokotorowej, a następnie likwidacji objazdu z zachowaniem wzniesionej w okolicy zabudowy kolejowej oraz towarzyszącego jej zagospodarowania przestrzennego.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków