Kolejna unikatowa dekoracja ceramiczna trafiła do rejestru zabytków

środa, 24 marca 2021 12:04

Postanowiłem wpisać do rejestru zabytków ruchomych województwa mazowieckiego kompozycję ceramiczną „Pegaz”, autorstwa Krzysztofa i Juliana Heniszów oraz Czesława Wielhorskiego, znajdującą się na elewacji budynku przy ulicy Dąbrowskiego 71 w Warszawie (dawny Klub Międzynarodowej Prasy i Książki), z uwagi na walory artystyczne i historyczne obiektu.

Przedmiotem wpisu do rejestru zabytków jest okładzina ceramiczna składająca się z dziewięćdziesięciu dwóch płyt, będąca jedynym reliktem powstałej w roku 1969 dekoracji Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki „Ruch”, zlokalizowanego przy ulicy Jarosława Dąbrowskiego 71 w Warszawie. W latach 50-tych XX w. na parterze budynku swoją siedzibę miał Klub Międzynarodowy Prasy i Książki. W 1966 władze klubu przystąpiły do planów remontu pomieszczeń. projekt architektoniczno-budowlany przebudowy lokalu autorstwa mgr inż. arch. Jerzego Oplustila został przedłożony do zatwierdzenia w marcu 1968 roku. Za projekt plastyczno-architektoniczny odpowiadał arch. Zbigniew Wilma. Pod koniec lipca 1969 roku ukończono przebudowę i nastąpiło otwarcie klubu. Jego wnętrza otrzymały nową szatę plastyczną zaprojektowaną przez artystów plastyków Krzysztofa i Juliana Heniszów oraz Czesława Wielhorskiego.

Kompozycja ceramiczna do dziś zdobiąca elewację budynku została zatytułowana „Pegaz”. Realizacja w założeniu autorskim przybrała formę abstrakcyjną, ale pojawiają się w niej motywy plastyczne luźno nawiązujące do skrzydeł Pegaza. W dolnym prawym rogu dekoracji widoczne są nazwiska twórców, oraz odciśnięta sygnatura Fabryki Płytek Ceramicznych „Marywil” w Suchedniowie. Kompozycja utrzymana jest w monochromatycznej kolorystyce – dominują odcienie brązów z opalizującym szkliwem (żółcienie, zielenie), ułożona jest z prostokątnych płyt wielkości ok. 51 cm x 24 cm x 5 cm (23 sztuki w pasach poziomych oraz 4 sztuki w pasach pionowych). Część płyt jest płaskorzeźbiona i wystaje ponad lico muru na grubość ok. 5 cm, część wykonana została w formie reliefu złożonego z głębokich żłobień. Płyty zamocowane są do podłoża za pomocą zaprawy cementowej, spoiny zostały zabarwione w odcieniu zbliżonym do kolorystyki płyt.

Kompozycja mozaikowa jest autorskim dziełem uznanych twórców - Krzysztofa i Juliana Heniszów oraz Czesława Wielhorskiego, wpisującym się w trendy plastyczne dominujące w Polsce w latach 60. XX w. oraz przejawem nowoczesnego, interdyscyplinarnego podejścia do projektowania. Abstrakcyjna w swoim wyrazie dekoracja ścienna wykonana została jako uzupełnienie wystroju Międzynarodowego Klubu Prasy i Książki, nawiązując do jego idei przewodnim motywem plastycznej wariacji na temat mitologicznego Pegaza – symbolu sztuk wizualnych i natchnienia poetyckiego. Zaprojektowane indywidualnie tablice ceramiczne tworzą kompozycję o znacznym odziaływaniu estetycznym i ekspresyjnym wyrazie artystycznym. Dekoracja ceramiczna, operując zróżnicowanej grubości reliefem i efektami fakturalnymi, posiada wartości przestrzenne. Ich uzupełnieniem jest natomiast monochromatyczna kompozycja barwna, zniuansowana odcieniami brązów i beży, nadająca całości malarski wyraz. O wartości obiektu świadczy również poziom jego wykonawstwa i rzemieślniczego opracowania. Nie bez znaczenia jest również fakt, iż dekoracja stanowi obecnie cenny element dekoracyjny elewacji budynku przy ul. Dąbrowskiego 71, dynamizując jego fasadę i podnosząc jej walory estetyczne.

Dekoracja architektoniczna posiada wartość nie tylko ze względu na formę, technikę czy użyte materiały, ale również z uwagi na fakt, iż jest ostatnim zachowanym reliktem po zespole dekoracji architektonicznych, składających się na wyposażenie siedziby Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki. O wartościach historycznych kompozycji świadczy również fakt, iż jest ona dziełem artystów będących czołowymi realizatorami tzw. „eksperymentu łysogórskiego”, wykorzystującego wielkoformatowe płyty ceramiczne do dekoracji obiektów architektonicznych, a tym samym będącego w latach 60. XX wieku jednym z ciekawszych zjawisk w sztuce użytkowej (prace w tym zakresie prowadzono w latach 1959 – 1968 w cepeliowskiej spółdzielni „Kamionka” w Łysej Górze). Relikty tego typu realizacji stanowią obecnie w krajobrazie architektonicznym polskich miast obiekty unikatowe i jako takie zasługują na trwałą ochronę konserwatorską.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Nagroda „Kustosz Pamięci Narodowej”

poniedziałek, 22 marca 2021 10:19

Szanowni Państwo,
W tym roku po raz dwudziesty Instytut Pamięci Narodowej przyzna Nagrody Kustosz Pamięci Narodowej. Wyróżnienia zostają przyznane osobom, instytucjom oraz organizacjom społecznym działającym na niwie upamiętniania historii narodu polskiego w latach 1939-1989. Zgłoszenia kandydatur można składać za pośrednictwem formularza online, który znajduje się na stronie internetowej ipn.gov.pl w zakładce Konkursy i Nagrody / Kustosz Pamięci Narodowej/. Termin składania kandydatur upływa 24 marca 2021 r.

Wieża wodna Zakładów Farmaceutycznych Polfa Tarchomin w rejestrze zabytków

piątek, 12 marca 2021 09:23

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego wieży wodnej Zakładów Farmaceutycznych Polfa Tarchomin, wzniesionej w 1954 r., według projektu Władysława Raczyńskiego i K. Bohatyrewicza, położonej w Warszawie przy ul. Aleksandra Fleminga 2, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe obiektu.

Budynek wieży wodnej powstał w kompleksie zakładów farmaceutycznych na warszawskim Tarchominie na terenie znacjonalizowanych po II wojnie światowej Zakładów Ludwika Spiessa. Niezwłocznie po zakończeniu działań wojennych przystąpiono do odbudowy zakładów, a już w 1947 r. uruchomiono produkcję penicyliny, zaś w 1953 – insuliny. W 1947 r. fabryka weszła w skład przedsiębiorstw Zjednoczenia Przemysłu Farmaceutycznego POLFA jako Tarchomińskie Zakłady Farmaceutyczne Polfa. Rozbudowany kompleks fabryczny wymagał nowej wieży wodnej. Zatwierdzony w 1952 r. projekt obiektu został opracowany przez inż. arch. Władysława Raczyńskiego w Specjalistycznym Przedsiębiorstwie Projektowania Budownictwa Miejskiego - Miastoprojekt. Prace związane z budową przeprowadzono w 1954 r. Ostatecznie dopiero w 1957 r. wybrano docelowy projekt zwieńczenia wieży autorstwa inż. K. Bohatyrewicza, opracowany przez firmę BIPROFARM. Partie szczytowe otrzymały formę żelbetowej cylindrycznej nadbudówki ujętej konstrukcją wsporczą w postaci czwórnogu i nadciągów. Wkrótce żelbetowe zwieńczenie uzupełniono ażurowym neonem z logotypem zakładów Polfy wpisanym w koło.

Wieża wodna zakładów Polfy stanowi najbardziej wartościowy pod względem architektonicznym element założenia fabrycznego o niemal 200-letniej historii, kontynuującego przedwojenne tradycje produkcji farmaceutyków. Unikatowy obiekt architektury inżynieryjnej jest zarazem dokumentem szybkiej odbudowy polskiego przemysłu w nowych warunkach ustrojowych, a także ilustracją tendencji architektonicznych lat 50. XX wieku, a sam proces projektowy unaocznia zachodzące zmiany w panującej ówcześnie stylistyce. Obiekt stanowi zarazem przyczynek do badań nad twórczością Władysława Raczyńskiego (właśc. Nałęcz-Raczyńskiego), absolwenta Politechniki Warszawskiej (1922), autora projektów licznych budynków mieszkalnych w Warszawie. Budynek wieżowy stanowi ponadto ważny element krajobrazu architektonicznego dzielnicy i świadectwo fabrycznego charakteru dawnych przedmieść Warszawy. Wieża jest także cennym przykładem dzieła architektury inżynieryjnej, ilustrując ewolucję konstrukcji i formy wieżowych zbiorników wodnych. Posiada tym samym istotne wartości naukowe (dokumentacyjne) i historyczne.

Budowla wyróżnia się ponadto monumentalną, zwartą bryłą i unikatowym ukształtowaniem elewacji, kontrastującym z modernistyczną żelbetową formą zwieńczenia. Dekoracyjny efekt uzyskany dzięki zestawieniu szarej i czerwonej cegły licowej i wyrafinowany geometryczny deseń o wyrazistej fakturze świadczą o wysokich wartościach artystycznych obiektu. Jednocześnie, mimo unowocześnionej formy, przedmiotowa budowla zachowała typowe dla dawnych wież ciśnień elementy zaczerpnięte z dawnych epok stylowych, w tym przypadku uwidaczniające się w opracowaniu zewnętrznym, swobodnie nawiązującym do tradycyjnych technik zdobienia elewacji.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków