ZABYTEK ZADBANY 2021 – KONKURS

piątek, 15 stycznia 2021 09:45

Rusza kolejna edycja konkursu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Zabytek Zadbany” Konkurs może poszczycić się wieloletnią tradycją, po raz pierwszy został zorganizowany w 1975 roku. Procedurę konkursową prowadzi Narodowy Instytut Dziedzictwa

O miano laureatów i wyróżnionych ubiegać się mogą właściciele i zarządcy zabytkowych nieruchomości, którzy wzorowo i konsekwentnie prowadzą działania - badawcze, rewitalizacyjne, konserwatorskie i budowlane - celem utrzymania w jak najlepszym stanie obiektów, nad którymi sprawują pieczę. Konkurs ma na celu promocję właściwych postaw i upowszechnienie najlepszych wzorców w zakresie opieki nad zabytkami oraz ich użytkowania i zagospodarowania.

Zgłoszenia do konkursu „Zabytek Zadbany” rozpatrywane będą w następujących kategoriach:

A. Utrwalenie wartości zabytkowej obiektu;

C. Adaptacja obiektów zabytkowych;

D. Architektura i budownictwo drewniane;

E. Zabytki techniki (w tym budownictwo przemysłowe i inżynieryjne).

F. Kategoria specjalna: właściwe użytkowanie i stała opieka nad zabytkiem.

Prawo do składania zgłoszeń mają właściciele zabytków, ich posiadacze i zarządcy, a także Wojewódzcy Konserwatorzy Zabytków, kierownicy delegatur Wojewódzkich Urzędów Ochrony Zabytków lub konserwatorzy samorządowi. Udział w konkursie jest otwarty i bezpłatny, termin składania zgłoszeń upływa 31 stycznia 2021 r.

Szczegóły dotyczące procedury konkursowej oraz regulamin dostępne są na stronie internetowej Narodowego Instytutu Dziedzictwa:
https://nid.pl/pl/Dla_wlascicieli_i_zarzadcow/Zabytek_zadbany/

Kolejna warszawska mozaika trafiła do rejestru zabytków

wtorek, 05 stycznia 2021 09:12

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków ruchomych województwa mazowieckiego mozaiki autorstwa Domicelli Bożekowskiej, znajdującej się na terenie dawnej Spółdzielni Inwalidów „Saturn” przy ul. Rezedowej 19 w Warszawie, z uwagi na wartości artystyczne, historyczne i naukowe obiektu.

Spółdzielnia Inwalidów „Saturn” powstała w 1950 r., istniała przez ponad 60 lat, zatrudniała osoby niepełnosprawne – w tym kombatantów wojennych, specjalizowała się w produkcji artykułów gumowych wytwarzanych z lateksu naturalnego. Produkowane tam zabawki oraz przedmioty użytku codziennego były powszechnie rozpoznawalne w czasie Peerelu. W roku 1965 przeniesiono spółdzielnię do nowo wybudowanej siedziby - parterowych budynków przy ul. Rezedowej 19 na Marysinie Wawerskim. To tu jedną z elewacji hali produkcyjnej Domicella Bożekowska, na zamówienie spółdzielni, ozdobiła monumentalną barwną mozaiką. Rzeźbiarka, absolwentka ASP w Warszawie oraz Krakowie w pracy nawiązała do nazwy spółdzielni.

Wielobarwna kompozycja ścienna, długa na pięć metrów, znajduje się na elewacji jednej z hal produkcyjnych, wzniesionych z szarej cegły, od strony ul. Stepowej. Prostokątna mozaika jest podzielona na sześć pól tematycznych, rozdzielonych ciemnymi pasami tesser. W przyziemiu elewacji umieszczono poziomy pas ceramiczny, wykraczający poza obszar kompozycji. Mozaikę zbudowano z wielokształtnych, samodzielnie wykonanych tesser oraz kwadratowych płytek, które zostały ułożone na betonowych płytach, zamontowanych na elewacji. Kompozycja przedstawia sceny o tematyce animalistycznej, magicznej, alchemicznej oraz astrologicznej m.in. znaki zodiaku, gwiazdozbiór, planety, zwierzęta czy czarnoksiężnika. Przedstawienia te mają wymiar symboliczny oraz są nawiązaniem do rzeźbiarskich prac autorki ukierunkowanej w swojej twórczości na realizacje o charakterze animalistycznym. Kolorystyka kompozycji jest zróżnicowana z dominacją dużych plam o silnym nasyceniu kolorystycznym.

Monumentalna mozaika pochodząca z lat 60. XX w., zlokalizowana przy ul. Rezedowej 19, wpisuje się w nurt „humanizacji” przestrzeni przemysłowych, którego założeniem było wyjście ze sztuką współczesną na zewnątrz galerii sztuki, a także podnoszenie kultury i standardu pracy tzw. klasy robotniczej. Powodem upowszechnienie okładziny ceramicznej w tego typu realizacjach była jej trwałość oraz niski koszt materiałowy. Tego typu realizacje pojawiały się w latach 60. i 70. XX w. w ikonicznych realizacjach architektonicznych nurtu tzw. modernizmu powojennego na terenie Warszawy, jednak obecnie kompozycja z elewacji hali nieistniejącej Spółdzielni Inwalidów „Saturn” jest jedynym przykładem mozaiki zewnętrznej związanej z przestrzenią przemysłową na terenie dzielnicy Wawer. Tym samym stanowi cenny relikt plastyki o charakterze użytkowym obszaru Marysina Wawerskiego oraz element historii dzielnicy.

Wartość artystyczna dekoracji ściennej wynika z jej walorów plastycznych; indywidualnego projektu, bogactwa zastosowanych motywów tematycznych oraz bogatej kompozycji barwnej. O wartości obiektu świadczy również poziom jego wykonawstwa i rzemieślniczego opracowania. Domicella Bożekowska od podstaw zrealizowała zamówienie spółdzielni samodzielnie – osobiście wypaliła ceramikę i ułożyła ją na systemie z płyt betonowych, umożliwiającego sprawne złożenie i montaż monumentalnej dekoracji na elewacji.

Kompozycja posiada również wartość naukową jako przyczynek do badań twórczości i rozwoju stylu artystki oraz przemian plastyki lat. 60 XX w., zwłaszcza w kontekście prób wprowadzania realizacji artystycznych w przestrzeń codziennej pracy. Domicela Bożekowska była również autorką mozaiki w kopalni „Staszic” w Katowicach, wykonanej w 1968 r. Przedmiotowy obiekt należy tym samym do niewielkiej grupy wysokiej jakości realizacji artystycznych znajdujących się w przestrzeniach przemysłowych i produkcyjnych, a jego wartość jest tym większa, iż w okresie przemian ustrojowych wiele z tego typu realizacji zostało zniszczonych wraz z likwidacją obiektów przemysłowych.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Dworzec Warszawa-Śródmieście wpisany do rejestru zabytków

czwartek, 31 grudnia 2020 12:05

Podjąłem decyzję o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego dworca Warszawa-Śródmieście z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe obiektu.

Dworzec Warszawa-Śródmieście został wzniesiony w latach 1954-1955 według projektu Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka. Był to zarazem pierwszy zrealizowany projekt dworca ww. duetu architektów. Wnętrza zrealizowano w latach 1962-1963 według projektu opracowanego przez zespół Zakładów Artystyczno-Badawczych Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie pod kierunkiem Jerzego Sołtana. O lokalizacji i formie dworca zadecydowała częściowo możliwość wykorzystania fragmentów konstrukcji Dworca Głównego i koncepcja zagospodarowania terenów wokół Pałacu Kultury i Nauki. Z uwagi na konieczność przykrycia wykopu wymuszoną zaplanowanym na lipiec 1955 r. otwarciem Pałacu, w pierwszym etapie prac zrealizowano pawilony i halę peronową w stanie surowym Obiekt oddano do użytku dopiero po ukończeniu wnętrz 29 września 1963 r., wraz z pozostałymi przystankami lewobrzeżnej Warszawy, zaś w późniejszym czasie otwarto łącznik z halą peronową Dworca Centralnego.

Koncepcję wnętrz dworcowych opracował w latach 1960-62 zespół Zakładów Artystyczno-Badawczych Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie powołanych do życia w 1954 przy Wydziale Architektury Wnętrz jako placówka badawczo-projektowa. Na czele grupy projektantów stanął Jerzy Sołtan wraz ze Zbigniewem Ihnatowiczem, a za poszczególne zagadnienia odpowiadali m.in.: Lech Tomaszewski (zagadnienia konstrukcyjne), Wojciech Fangor (opracowanie plastyczne), Bogusław Smyrski (informacja wizualna). Był to kompleksowy projekt, obejmujący koncepcję architektoniczno-estetyczną, wzornictwo, komunikację wizualną oraz zagadnienia akustyczne ze szczególnym zwróceniem uwagi na badanie wizualnych doznań pasażerów przemieszczających się w przestrzeni dworca i poruszających się pociągiem. Dworzec oferować miał wnętrze świetliste, urozmaicone intensywnymi akcentami mozaik, a kolorystyka, zabiegi fakturalne i rozproszone oświetlenie miały za zadanie zacierać wrażenie przebywania w podziemiu.

Dworzec zachował najważniejsze elementy swej struktury przestrzennej oraz rozwiązania wykończeniowe istotne dla odbioru całości. Pawilony z 1955 roku, poddane remontowi w 2014 roku, zachowały nieprzekształconą formę architektoniczną, okładziny i formy ślusarki okiennej. Przetrwały również elementy wykończeniowe i estetyzujące wnętrz, mimo że ekspozycja kompozycji ceramicznych została w większości zakłócona wtórną zabudową sukcesywnie wprowadzaną w wolne przestrzenie oraz wskutek wyodrębnienia nowych pomieszczeń.

Dworzec Warszawa-Śródmieście powstał przy współpracy kolejowej pracowni projektowej oraz środowiska twórców Akademii Sztuk Pięknych i w ówczesnych warunkach oferował optymalne rozwiązania zarówno pod względem funkcjonalno-komunikacyjnym jak i estetyczno-użytkowym a dwuetapowy proces realizacji obiektu unaocznia głębokie przemiany stylistyczne w dziedzinie architektury obiektów publicznych. Obiekt stanowi ilustrację tendencji w architekturze l. 50. i 60. XX w. będąc zarazem indywidualną kreacją zespołu wybitnych konstruktorów, architektów, artystów i projektantów jako przykład nowatorskich rozwiązań z zakresu architektury wnętrz, wzornictwa i materiałoznawstwa. Jego realizacja jest także istotnym elementem długofalowego i wieloetapowego projektu regulacji i usprawnienia warszawskiego węzła kolejowego a także kształtowania rozwiązań komunikacyjnych ścisłego centrum stolicy. Zarazem Dworzec Warszawa-Śródmieście zarówno w części naziemnej jak i podziemnej prezentuje wysokie walory artystyczne. Wizualnie zestrojone z sylwetką Pałacu Kultury i Nauki i wpisane w osiowy układ placu skromne bryły pawilonów, zachowane w niemal niezmienionym kształcie stanowią przykład zmodernizowanej wersji socrealizmu. Walory wnętrz uwidaczniają się w opracowaniu poszczególnych komponentów hali peronowej, przestronnych westybuli kasowych, a przede wszystkim w świadomie stosowanych kontrastach materiałów: wystroju kamieniarskiego zestawionego z surową fakturą betonu żwirowego i modnym materiałem ceramicznym a także z eksperymentalnymi tworzywami o właściwościach absorbujących dźwięk.

Szczególną okoliczność stanowi fakt, iż dworzec był prestiżową realizacją grupy projektowej Zakładów Artystyczno-Badawczych znakomicie ilustrującą założenia projektowe pracowni kładącej nacisk na integrację sztuk i kształtowanie bodźców wizualnych. Jest zarazem jedyną zachowaną w tak dobrym stanie realizacją zakładów, z których większość nie przetrwała bądź uległa daleko idącym przekształceniom (Ośrodek Sportowy „Warszawianka”, Bar „Wenecja”, Dom Towarowy DUKAT w Olsztynie).

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków