Cmentarz żydowski w Nasielsku w rejestrze zabytków

wtorek, 06 października 2020 10:23

Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego cmentarz żydowski położony w Nasielsku, z uwagi na zachowane wartości historyczne.

Cmentarz znajduje się we wschodniej części Nasielska, na skraju miejscowości, w dolinie rzeczki Nasielnej, przy obecnej ulicy Kwiatowej. Zlokalizowany jest na działce o powierzchni ok. 2 ha, a istnienie nieruchomości cmentarnej w tym kształcie przed wybuchem drugiej wojny światowej znajduje potwierdzenie w dostępnych źródłach kartograficznych.

Historia cmentarza związana jest ściśle z rozwojem społeczności wyznania mojżeszowego w Nasielsku, który aż do XIX wieku stanowił miasto prywatne. Tutejsza gmina żydowska wykształciła się w XVII wieku, a cmentarz funkcjonował prawdopodobnie od wieku XVIII, chociaż jego powstanie datowane jest również w niektórych źródłach na okres wcześniejszy, związany z początkami lokalnej społeczności żydowskiej. Tutejsza gmina podlegała początkowo kahałowi w Tykocinie. Została wyodrębniona administracyjnie w XVIII wieku. Nowoutworzony kahał skupiał ludność żydowską ziemi zakroczymskiej, w tym gminy z Wyszkowa i Serocka. W okresie międzywojennym Nasielsk stanowił jedną z miejscowości województwa warszawskiego o najwyższym odsetku ludności żydowskiej. Ostateczny kres istnieniu liczącej ok. 3 tys. mieszkańców społeczności nastąpił po wybuchu II wojny światowej. W grudniu 1939 roku nasielscy Żydzi zostali wywiezieni z miejscowości, a cmentarz uległ dewastacji. Pozbawiona opieki nekropolia w latach powojennych ulegała dalszej degradacji. Nagrobki ze zdewastowanego cmentarza zostały przypuszczalnie przemieszczone a obszar cmentarza uległ naturalnemu zalesieniu. W 2012 roku udokumentowano in situ pojedyncze kamienie nagrobne, w tym także macewę granitową zidentyfikowaną dzięki inskrypcji jako nagrobek Awrahama Menachema. W 2019 roku, od strony ul. Kwiatowej, przy alei brzozowej ustawiono głaz pamiątkowy.

Cmentarz żydowski w Nasielsku jest istotnym składnikiem lokalnego dziedzictwa kulturowego. Funkcjonująca przez co najmniej dwustu lat żydowska nekropolia jest ważnym, trwałym śladem wielowiekowej obecności niegdyś bardzo licznej społeczności żydowskiej w Nasielsku, będąc zarazem istotnym świadectwem kulturowej różnorodności tych terenów. Zniszczony cmentarz przetrwał jako obszar niezabudowany, zalesiony, bez wtórnych form zagospodarowania. Teren, mimo iż zdegradowany i pozbawiony czytelnego układu przestrzennego jest miejscem pochówku o dużym znaczeniu historycznym, trwale związanym z dawną ludnością żydowską, a wartości niematerialne cmentarza jako miejsca pamięci współdecydują o zabytkowym charakterze przedmiotowego terenu.

Forum Konserwatorskie 2020

poniedziałek, 28 września 2020 00:00

Aktualizacja

Informujemy, że tegoroczne Forum Konserwatorskie odbędzie się w dniach 9-10 października 2020 r. w trybie on-line na platformie Microsoft Teams Politechniki Warszawskiej. Lista osób do wygłoszenia referatów jest zamknięta, ale jeżeli ktoś chciałby posłuchać wykładów to może zgłosić swój udział najpóźniej do 2 października 2020 r. pod adresem Adres poczty elektronicznej jest chroniony przed robotami spamującymi. W przeglądarce musi być włączona obsługa JavaScript, żeby go zobaczyć.

Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków zaprasza do udziału w Forum Konserwatorskim 2020, które poświęcone będzie ochronie zabytkowych wartości zabudowy i infrastruktury kolejowej oraz najnowszym badaniom dziedzictwa.

Tegoroczne Forum organizowane jest przy współudziale Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, z Wydziałem Architektury Politechniki Warszawskiej i Wydziałem Architektury Politechniki Wrocławskiej, pod patronatem Polskiego Komitetu Narodowego Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS.

Forum Konserwatorskie 2020 odbędzie się w dniach 20-21 marca 2020 r. na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej.

Do udziału w Forum zapraszamy konserwatorów zabytków, pracowników służb konserwatorskich, projektantów, przedstawicieli PKP, samorządów, pracowników uczelni, osoby zainteresowane zarządzaniem i zagospodarowaniem zabytkowych obiektów kolejowych. Zapraszamy również młodych naukowców i słuchaczy szkół doktorskich do zgłaszania wystąpień w ramach sesji Forum Młodych.

Formularz zgłoszeniowy

Kolejny „Ostaniec Wolski” wpisany do rejestru zabytków

wtorek, 15 września 2020 08:41

Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków nieruchomych kamienicę położoną w Warszawie przy ul. Żelaznej 43, z uwagi na zachowane wartości historyczne, artystyczne i naukowe.

Posesja kamienicy pierwotnie wchodziła w skład nieruchomości należącej do hr. Stanisława Lessera, znanego warszawskiego bankiera, a od 1896 roku do przemysłowca i kolekcjonera sztuki Wilhelma Wellischa. Rozległy plac zlokalizowany pomiędzy ulicami Pańską i Sienną pozostawał przez dziesięciolecia niezagospodarowany jako działka inwestycyjna. Dopiero w 1911 r. wydzielono posesję nr 5802 sprzedaną dwóm wspólnikom, Szajnbergowi i Skowronkowi. W tym czasie powstała pięciokondygnacyjna kamienica o dwóch podwórzach.

W czasie drugiej wojny światowej budynek znalazł się poza granicami getta. W 1944 r. w obrębie barykad powstańczych wzdłuż ulicy Żelaznej doszło do krwawych starć, w wyniku których tutejsza zabudowa uległa znacznym zniszczeniom. Kamienica, przetrwała okres Powstania Warszawskiego częściowo wypalona i niemal pozbawiona dachu, z uszkodzeniami domu frontowego, skutkującymi rozbiórką górnej kondygnacji. Jej obecny stan jest wynikiem późniejszych zaniedbań, braku konserwacji i remontów. W 2019 r. przeprowadzono prace zabezpieczające elewację frontową oraz mury oficyny tylnej.

Budynek zachował pierwotny układ bryły z dwoma podwórzami otoczonymi symetrycznie rozmieszczonymi oficynami. Został wniesiony w technologii tradycyjnej z cegły ceramicznej ze stropami typu Kleina. Elewacja frontowa, pozbawiona ostatniej kondygnacji oraz partii wieńczących a także większości wystroju architektonicznego, zachowała jedynie elementy artykulacji – lizeny oraz resztki boniowania i skromnie dekorowane płyciny. Wydatny gzyms koronujący zdobiony kroksztynami równoważył proste podziały lizenowe. W obrębie elewacji oficyn przetrwała w znacznym stopniu stolarka okienna o wielokwaterowych podziałach oraz balustrady balkonowe.

W przeciwieństwie do skromnie dekorowanej fasady, przejazd bramny zachował wystawny wystrój o ciekawych rozwiązaniach materiałowych. Geometryczny układ ceramicznej okładziny dolnych partii ścian zestawiono ze sztukateryjną dekoracją górnych partii, odrzwi oraz stropu. Ściany u dołu licowane są pasem ciemnozielonych kafli, powyżej zaś pasami płytek iryzujących na kremowym tle. Rytm pilastrów o kapitelach dekorowanych medalionami w otoku gałązek laurowych znajduje przedłużenie w belkach stopu, tworząc ramy dla geometrycznej dekoracji stiukowej sufitu. Portale ujmujące drzwi wejściowe otrzymały bogato zdobione supraporty dekorowane triadami wieńców i drobnymi rozetami. Nad jednym z wejść pojawiają się dodatkowo pęki owoców z główką dziecięcą w zwieńczeniu. W stosunkowo dobrym stanie przetrwała posadzka bramy z kostki ceramicznej. Drugi przejazd pozbawiony śladów dekoracji prawdopodobnie miał charakter czysto utylitarny. U wlotu i wylotu każdego z prześwitów zachowały się kloszowe odboje. Szczególną wartość dokumentacyjną wykazuje unikatowa drewniana tablica na wizytówki lokatorów, zachowana na północnej ścianie pierwszego przejazdu.

Główne segmenty kamienicy obsługują dwie klatki reprezentacyjne, z których każda wyróżnia się zindywidualizowanym wyposażeniem. Klatka frontowa posiada schody wykończone piaskowcem. W poziomie ostatniej kondygnacji ocalał fragment secesyjnej balustrady o rozbudowanym deseniu z płynnych linii zdobionych motywami liści kasztanowca. Drugą z klatek wyposażono w schody wykończone szarym lastriko, obwiedzione stosunkowo dobrze zachowaną balustradą o dekoracyjnym układzie słupków i prętów. W obrębie klatek przetrwały także fragmenty ceramicznych posadzek oraz pojedyncze egzemplarze drzwi do lokali mieszkalnych.

Budynek w wysokim stopniu zachował swą dawną strukturę funkcjonalno-przestrzenną. Oryginalny rozkład uwzględniał po osiem lokali na kondygnacjach mieszkalnych. Kilka dużych mieszkań zachowało pierwotny układ z dwustronnym dostępem z klatek schodowych. Ocalały nieliczne fragmenty zniszczonych parkietów oraz w większości niekompletne piece kaflowe, a także zespoły sztukaterii sufitowych.

Niezależnie od ubytku substancji zabytkowej i złego stanu technicznego poszczególnych segmentów kamienica wykazuje znaczny walor autentyzmu. W zakresie wykończenia budynek prezentuje szeroki katalog rozwiązań architektonicznych i dekoracyjnych. Zachowany wystrój przejazdu oraz szczątkowo ocalałe wykończenie elewacji i wnętrz prezentuje repertuar zdobniczy, typowy dla początku drugiej dekady XX w. Charakterystyczna formuła stylistyczna opiera się na oszczędnie aplikowanym, płaszczyznowo traktowanym detalu, obejmującym głównie zgeometryzowane motywy roślinne oraz uproszczone motywy klasyczne z elementami stylistyki secesyjnej.

Kamienica jest jednym z zaledwie kilku obiektów dokumentujących dawny sposób zabudowy ul. Żelaznej, której szybki rozwój nastąpił na przełomie XIX i XX wieku. Okazała forma budynku zwraca uwagę na rosnące znaczenie i rangę ulicy, stanowiąc ważny architektoniczny dokument okresu jej świetności. Dotkliwy ubytek dawnej zabudowy dzielnicy pozwala uznać obiekt za jeden z reprezentatywnych przykładów tzw. Wolskich Ostańców, stanowiących unikatowe dziedzictwo, którego pozostałości wypierane są przez nowe obiekty, zacierające pierwotny charakter dawnych kwartałów zabudowy.