Park im. Stefana Żeromskiego trafił do rejestru zabytków

poniedziałek, 10 sierpnia 2020 10:38

Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego park im. Stefana Żeromskiego, położony w Warszawie przy skrzyżowaniu ul. A. Mickiewicza i Z. Krasińskiego, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe.

Park im. Stefana Żeromskiego znajduje się w kwartale ulic A. Mickiewicza, Z. Krasińskiego, S. Czarnieckiego, L. Mierosławskiego. Zajmuje on teren, który pierwotnie stanowił część przedpola Warszawskiej Cytadeli. W tym miejscu w l. 1849-1851 wzniesiono Fort Sokolnickiego (d. Siergieja), rozbudowany następnie w l. 1864-1874. Pierwotny układ ziemny fortyfikacji uległ częściowemu przekształceniu w okresie dwudziestolecia międzywojennego. W 1925 r. z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Żoliborza, przy poparciu władz rządowych i komunalnych, część terenów pofortecznych została przeznaczona na park dzielnicowy, na potrzeby którego wykorzystano część umocnień ziemnych i fos d. fortu. Projektantem parku był Stanisław Zadora-Życiński, a realizacją kierował Leon Danielewicz ogrodnik miejski, a jednocześnie członek zarządu Towarzystwa Ogrodów Jordanowskich w Warszawie. Prace nad projektem parku trwały w latach 1925-1930, a roboty ziemne rozpoczęto w 1930 r. Niwelację oraz plantowanie terenu wykonywali m.in. bezrobotni skierowani do prac przez Magistrat Miejski. Oficjalne otwarcie parku oraz uroczyste sadzenie drzew (300 klonów) nastąpiło w czerwcu 1932 r.

Park usytuowany w północno-wschodniej części wytyczonego w 1923 r. placu T. W. Wilsona (do 1926 r. patronem był S. Żeromski) zamknął optycznie jego kompozycję. Głównej wejście do parku zostało usytuowane u zbiegu ul. A. Mickiewicza i Z. Krasińskiego, od strony pl. Wilsona, boczne przy północnym i południowym krańcu. Zgodnie z projektem na terenie parku wytyczono aleje spacerowe, trawniki, place gier ruchowych dla dzieci, korty tenisowe. Część obszaru zadrzewiono, różnice terenu zaakcentowano poprzez wprowadzenie schodów. W 1933 r. przy wale fortecznym z inicjatywy mieszkańców Żoliborza posadowiono kamień upamiętniający 15-lecie odzyskania niepodległości przez Rzeczpospolitą Polską, natomiast w 1936 r. przed głównym wejściem ustawiona została rzeźba autorstwa Henryka Kuny Dziewczyna z dzbanem, potocznie nazywana „Aliną”, a w południowo-wschodniej części parku wodopój z kamienną misą (ob. nieczynny). Rotunda (baszta) Fortu Sokolnickiego była w tym czasie siedzibą Archiwum Państwowego.

W czasie II wojny światowej park służył jako miejsce pochówku poległych, w 1943 r. został zamknięty dla ludności polskiej. W czasie Powstania Warszawskiego budynki poforteczne pełniły funkcję szpitala polowego oddziałów Mieczysława Niedzielskiego pseudonim „Żywiciel”. W tym czasie uszkodzeniu uległo część zagospodarowania parku. Pomimo działań wojennych zachowała się jego zasadnicza kompozycja, wał forteczny z budowlami ziemnymi oraz baszta, która użytkowana była przez archiwum wojskowe. Renowacja parku nastąpiła po 1945 r., a kolejna modernizacja nastąpiła w l. 1980-1981 wg proj. A. Habera. Polegała ona m.in. na wymianie ogrodzenia z siatki na częściowo murowane, likwidacji boiska od strony ul. A. Mickiewicza, zmianie przebiegu części ścieżek i wymianie latarń. Kolejna rewitalizacja parku nastąpiła w l. 2003-2005 wg proj. M. Szeniawskiego i W. Trzópka, którzy nawiązali do projektu z dwudziestolecia międzywojennego. Przeprowadzono m.in. remont alejek, infrastruktury oraz urządzeń wodnych, odnowiono szatę rośliną, zaprojektowano nową architekturę parkową, plac zabaw dla dzieci, toaletą i budkę strażnika.

Park im. Stefana Żeromskiego stanowi cenny przykład adaptacji terenów pofortecznych na funkcje społeczne. Po 1918 r. większość dawnych fortyfikacji i koszar zachowało przeznaczenie wojskowe lub ulegało parcelacji na potrzeby mieszkaniowe. W przypadku parku im. Stefana Żeromskiego udało się stworzyć spójną kompozycję parkową, uwzględniającą potrzeby mieszkańców dzielnicy, a jednocześnie doskonale uzupełniającą koncepcję urbanistyczną realizowaną m.in. przez Warszawską Spółdzielnię Mieszkaniową. Wartość artystyczna parku wynika nie tylko z jego kompozycji, ale też ze spójnego połączenia elementów pofortecznych i zieleni komponowanej. Urozmaicona rzeźba terenu została zaakcentowana poprzez umiejętne wprowadzenie alej i ścieżek, placów oraz roślinności. Czytelna kompozycja parku, zaaranżowana wzdłuż wału fortecznego, harmonijnie łączy XIX-wieczną architekturę militarną z modernistyczną koncepcją zagospodarowania terenów publicznych. Uzupełnieniem zagospodarowania parku są elementy małej architektury, w tym szczególnie rzeźba H. Kuny Dziewczyna z dzbanem, kamienna misa wodopoju, a także głazy pamiątkowe.

Z terenem Parku im. Stefana Żeromskiego związane są również ważne wydarzenia historyczne. Początkowo stanowił on część wzniesionego przez Rosjan systemu umocnień Cytadeli Warszawskiej (tzw. Fort Siergieja). W dwudziestoleciu międzywojennym został on przemianowany na Fort Sokolnickiego, a rotunda stała się siedzibą instytucji publicznych. Bliskie sąsiedztwo Cytadeli Warszawskiej miało znaczenie symboliczne, tym bardziej cenna okazała się koncepcja swego rodzaju „humanizacji” terenów pofortecznych, dokonana w dwudziestoleciu międzywojennym przez Stanisława Zadora-Życińskiego i Leona Danielewicza. Teren dawnego fortu i jego przedpola został przekształcony na park, stanowiący ważne uzupełnienie dla wznoszonej wówczas zabudowy mieszkaniowej na terenie Żoliborza. Społeczny wymiar parku uzyskano m.in. dzięki zaprojektowaniu w parku przestrzeni rekreacyjnych dla dzieci oraz dorosłych, które czerpało z doświadczeń Ogrodów Jordanowskich. Idea utworzenia parku i jego realizacja stanowiły inicjatywę społeczną, w którą zaangażowani byli zarówno mieszkańcy dzielnicy, jak i władze miasta. Z dziejami parku wiążą się również epizody z czasów II wojny światowej – na początku wojny służył on jako miejsce pochówku poległych, a w czasie Powstania Warszawskiego na terenie parku znajdował się szpital polowy oddziałów zgrupowania „Żywiciela”.

Decyzja administracyjna wpisująca park do rejestry zabytków jest ostateczna, obiekt został wpisany do księgi rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego pod numerem rejestru A-1578.

Wiata kolejowa Warszawa Śródmieście WKD została wpisana do rejestru zabytków

wtorek, 04 sierpnia 2020 14:54

Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego wiatę nad wejściem na perony przystanku Warszawa-Śródmieście WKD, wzniesioną w 1963 roku, według projektu Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka, położoną w Warszawie przy Al. Jerozolimskich 56, z uwagi na zachowane wartości artystyczne i naukowe.

Śródmiejski przystanek stanowił stację końcową na trasie Warszawskiej Kolei Dojazdowej, dawniej Elektrycznej Kolei Dojazdowej, uruchomionej w 1927 roku przez spółkę „Siła i Światło” S.A., łączącej Grodzisk Mazowiecki i Milanówek z centrum stolicy. Powstanie stacji w obecnej lokalizacji tj. u zbiegu Al. Jerozolimskich z Al. Jana Pawła II związane było z przebudową i modernizacją kolei dojazdowej i warszawskiego węzła kolejowego w okresie powojennym. W 1951 roku upaństwowioną spółkę EKD przemianowano na Warszawską Kolej Dojazdową, opracowując następnie nowy przebieg miejskiego odcinka linii na terenie Warszawy, włączonego w wykop linii średnicowej wzdłuż Al. Jerozolimskich.

Zejścia na peron przystanku, usytuowanego poniżej poziomu ulicy, osłonięte zostały charakterystyczną parą wiat. Oddalone od siebie obiekty stanowiły jedyne elementy akcentujące zejścia na peron z poziomu Alej Jerozolimskich. Obecnie przetrwała jedynie wschodnia z dwu istniejących pierwotnie wiat (mniejsze przekrycie zachodnie uległo rozbiórce ok. 1993 roku wraz z budową budynku biurowo-usługowego przy Al. Jerozolimskich 56C, do którego przeniesiono zejście na peron kolejki).

Wiata nad zejściem do stacji kolejki WKD stanowi efektowne i zarazem funkcjonalne zwieńczenie dwukondygnacyjnej struktury przystanku, będąc jednocześnie jego najbardziej wartościowym architektonicznie elementem, tworzącym w przestrzeni miejskiej wyrazisty akcent. Dynamiczne formy zadaszenia dodatkowo podkreślone zostały przez urozmaicone asymetryczne linie podpór. Dzięki miękkim krzywiznom betonowej łupiny obiekt zyskał indywidualną ekspresyjną formę o wysokich walorach architektonicznych. Wiata jako dzieło powojennego modernizmu stanowi reprezentatywny przykład estetyki lat 60. XX w., dokumentując zarazem dorobek twórczy Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka, głównych projektantów architektury kolejowej Warszawy lat powojennych. Sam charakter konstrukcji, podobnie jak innych, równolegle wznoszonych zadaszeń przystankowych linii średnicowej, opierał się na spopularyzowanych w l. 50 XX w. cienkościennych strukturach łupinowych, które stanowiły wówczas dla rodzimych konstruktorów technologiczne wyzwanie. Z tego względu wiata jest obiektem o wysokich wartościach naukowych, będąc przejawem ówczesnej myśli technologicznej. Wpisana do rejestru zabytków wiata stanowi jedno z dwóch pierwotnie wzniesionych zadaszeń, dlatego zachowanie i właściwa konserwacja obiektu, będącego jedynym dokumentem pierwotnej koncepcji architektonicznej całego przystanku, leży w interesie społecznym. Budowla dokumentuje ponadto rozwój Warszawskiej Kolei Dojazdowej, stanowiącej istotny element systemu połączeń aglomeracyjnych.

Kamienica Juliusza Nagórskiego przy ul. Targowej 15 w rejestrze zabytków

piątek, 31 lipca 2020 11:25

Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego kamienicę Juliusza Nagórskiego wraz z terenem posesji, położoną w Warszawie przy ul. Targowej 15, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe.

Do początku XX w. w południowej część ul. Targowej dominowały niskie budynki drewniane usytuowane w wzdłuż granic działek. Analogiczną formę miała zabudowa posesji przy ul. Targowej 15 (d.nr hip. 251-PR). W 1921 r. działka została zakupiona przez arch. Juliusza Nagórskiego (1887-1944) z przeznaczeniem na zabudowę mieszkaniową, być może rozważano także funkcje hotelowe. Projekt koncepcyjny kamienicy powstał najprawdopodobniej w 1927 r., projekt wstępny zatwierdzono rok później, początkowo jako budynek podpiwniczony o 6 kondygnacjach nadziemnych i 2 dziedzińcach połączonych przejazdem. W odróżnieniu od okolicznej zabudowy Nagórski zaprojektował od strony ul. Targowej dziedziniec otwarty, bez budynku frontowego.

Ze względu na trudności finansowe, budowa, a następnie opracowanie elewacji kamienicy trwało z przerwami aż do wybuchu II wojny światowej i nie zostało w pełni zakończone. W trakcie realizacji zdecydowano się na podwyższenie budynku o jedną kondygnację (z wyłączeniem skrzydła wzdłuż zachodniej granicy działki). Elewację opracowano za pomocą szarej cegły (przypuszczalnie planowano wykonanie okładziny kamiennej). Budynek przekryty został dachem płaskim, którego część zaadaptowano na taras dostępny ze znajdującego się na ostatniej kondygnacji lokalu. Elementem charakterystycznym budynku stały się cztery kioski szybów windowych, doświetlone za pomocą otworów okiennych, a także usytuowane od strony wewnętrznego dziedzińca kominy kotłowni centralnego ogrzewania. Na parterze budynku znajdowały się doświetlone za pomocą dużych witryn sklepowych lokale usługowe oraz garaż, natomiast na ostatnim piętrze mieszkanie i pracowania Juliusza Nagórskiego. W 1942 r. architekt sprzedał 1/2 udziałów budynku inż. Kazimierzowi Burnosowi, a rok później, temu samemu nabywcy dodatkowo 1/4 udziałów.

W czasie II wojny światowej w kamienicy mieścił się oddział 1 Urzędu Miar i Wag (Eichamt Warschau 1), część lokali przeznaczono na mieszkania dla niemieckich wojskowych. Z wyjątkiem uszkodzenia części dachu w wyniku ostrzału artyleryjskiego, budynek przetrwał wojnę bez większych zniszczeń. W 1944 r., po opuszczeniu tej części miasta przez Niemców w kamienicy mieszkali żołnierze rosyjscy. W 1946 r. budynek ponownie przeznaczony został na cele mieszkaniowe z usługami. Podejmowane po wojnie prace remontowe obejmowały naprawę uszkodzeń, remonty dachu, elewacji, instalacji, część lokali zostało wtórnie wydzielonych na mniejsze. W latach 70. XX w. przeprowadzono remont elewacji obejmujący m.in. uzupełnienie ubytków cegieł i wykonanie szarych tynków fakturowych. Ponadto postawiono ogrodzenie wydzielające pierwszy dziedziniec od ulicy.

Przedmiotowy budynek posiada istotne walory artystyczne jako indywidualnie zaprojektowane dzieło architektury mieszkalnej okresu dwudziestolecia międzywojennego. Nieruchomość wzniesiona pod koniec lat 20. XX w. łączy elementy reprezentacyjnej architektury modernistycznej z czynszowym, wielorodzinnym budynkiem mieszkaniowym, o wyższym standardzie mieszkań w części frontowej i niższym od strony wewnętrznego dziedzińca. Blokowe zestawienie brył budynku pozwoliło na wypracowanie indywidualnej formy artystycznej z półotwartym dziedzińcem frontowym i zamkniętym dziedzińcem wewnętrznym z niewielkimi ryzalitami od strony zachodniej. Sposób opracowania elewacji frontowych został powtórzony również od strony dziedzińca wewnętrznego, co nadaje całości spójny, jednorodny charakter. Rozwiązania formalne obiektu znajdują jednocześnie odzwierciedlenie w jego funkcjonalistycznym charakterze i potrzebie maksymalnego dostosowania do potrzeb użytkowych.

Walory artystyczne obiektu dostrzegalne są również w starannym opracowaniu detali na elewacji. Dekoracyjne opracowanie ściętych narożników, powtórzone w osiach ryzalitów budynków poprzecznych nawiązuje swoją formą do monumentalnych pilastrów, o uproszczonej, graficznej formie. Dekoracja ta powtórzona została w mniejszej skali w płycinach podokiennych. Zrównoważenie elementów horyzontalnych i wertykalnych uzyskane m.in. dzięki zastosowaniu płycin, płytkich pseudoryzalitów, a także wydatnej strefy cokołowej, gzymsów kordonowych czy fryzu uzyskano także dzięki wprowadzeniu elementów ornamentacyjnych w postaci balustrad zabezpieczających z motywem krzyżujących się ceowników. Podobny efekt starano się uzyskać poprzez bardziej dekoracyjne opracowanie przedsionków i holi na klatkach schodowych i wprowadzenie dźwigów windowych, kosztem dekoracji na wyższych piętrach.

Kamienica wiąże się również z postacią wybitnego, warszawskiego architekta Juliusza Nagórskiego, autora licznych budynków reprezentacyjnych i mieszkalnych, który nie tylko zaprojektował budynek, ale również mieszkał w nim i tworzył do czasu II wojny światowej. Kamienica jest nie tylko źródłem dla badań nad spuścizną architektoniczną Nagórskiego, ale również przyczynkiem do dziejów budownictwa mieszkaniowego na Pradze oraz rozwoju urbanistycznego miasta.